Wałbrzych mógł być dużym miastem pod Tobrukiem

zamknięta kopalnia

pokopalniane szyby

W tym co napisałem nie byłoby żadnej przesady, gdyby zachowała się do dziś  pierwotna nazwa  wałbrzyskiego osiedla Gaj. To osiedle nazwano zaraz po wojnie  -  Tobrukiem i trwało to do 1950 roku. Trudno powiedzieć skąd taka nazwa, ale podobne niejasności dotyczą w ogóle nazewnictwa miast i wsi na Ziemiach Odzyskanych. Tak jak przed wojną osiedle Gaj  było związane wówczas bardziej z  górniczym osiedlem  -  Sobięcinem i zanosiło się, że mogą stanowić razem osobne miasto. Stało się jednak inaczej i dziś obydwa osiedla, i Sobięcin, i Gaj są dzielnicami dużego Wałbrzycha.

dawny szpital na Gaju

Gaj to niewielkie osiedle w południowej części miasta, wyraźnie oddzielone linią kolejową z dwoma wiaduktami i drogą w kierunku  Unisławia Śląskiego i Mieroszowa. Zajmuje niewielki stok opadający w kierunku południowo-wschodnim zboczem Brzezinki (szczyt wysokości 595 m. npm. w środkowej części Gór Wałbrzyskich, oddzielający Sobięcin od  Gaju) i leży na wysokości 470-500 m. npm. Otaczają je silnie zdewastowane tereny przemysłowe dawnej kopalni Wałbrzych (z połączonych w 1964 roku KWK „Bolesław Chrobry” i KWK „Mieszko” na Podgórzu), a także wysypisko śmieci i ponure osadniki wodne z pokopalnianymi hałdami. Gdyby nie to niezbyt fortunne otoczenie samo osiedle mogłoby cieszyć swym położeniem, bo otaczają je bujne lasy i zagajniki. Gaj to osiedle typowo górnicze. Górna część jest zapełniona domkami jednorodzinnymi, w części dolnej blokami mieszkalnymi i budynkami publicznymi. Znajduje się tutaj dom dziecka i zabudowania byłego szpitala dziecięcego, budynki  dwóch szkoły podstawowej i gimnazjum. Działają różne firmy usługowo-handlowe, część z nich na bazie dawnych obiektów  pokopalnianych.

Osiedle tętniło życiem wielkomiejskim, gdy funkcjonowały kopalnie, duża koksownia i szpital dziecięcy, cieszący się dobrą opinią.. W połowie lat 80-tych rozwinęło się budownictwo jednorodzinne, powstała też samodzielna parafia przy kościele św. Maksymiliana Kolbe, wybudowanym od podstaw w latach 1996-98. Z chwilą upadku górnictwa węglowego i koksownictwa w Wałbrzychu w latach 90-ych,  i likwidacją szpitala Gaj stracił na znaczeniu stając się przede wszystkim osiedlem mieszkaniowym. Jest dzisiaj jak mówią mieszkańcy dzielnicą ciszy i spokoju.

obelisk cmentarny

Na terenie osiedla zachowało się kilka interesujących obiektów i pamiątek czasów minionych. Obok zabudowań szpitala dziecięcego wraz z przychodnią i apteką, warte obejrzenia są pozostałości szybu „Chrobry” z budynkiem administracyjno-biurowym z 1870 roku, halą szybu oraz warsztatem elektrycznym, a także budynek wentylatorki szybu „Matylda” z 1905 roku. Przy ulicy Beethovena 14 zachowały się pozostałości koksowni „Chrobry” oraz inne budynki fabryczne.

Na terenie szpitala stoi krzyż pokutny bez jednego ramienia o dość nieregularnym kształcie. Mieszkańcy Gaju zastanawiają się, czy w ten kamień nie jest wyrocznią tego co się stało z chwila upadku przemysłu, stanowiącego fundament rozwoju osiedla.

Zachował się jeszcze do naszych czasów pomnik żołnierza Armii Radzieckiej wraz z obeliskiem na niestety, mocno zaniedbanym cmentarzu, gdzie pochowano ponad 500 żołnierzy ekshumowanych  po 1945 roku z różnych miejscowości w regionie.

Warto od czasu do czasu wybrać się na pieszą wycieczkę do tej nieodległej dzielnicy Wałbrzycha, by przy okazji pobudzić refleksje nad ciekawą i pouczającą historią osiedla.

Fot. z internetu