Świetność (?) Sobięcina

obiekty towarzyszące galerii "Victoria"

nowy Sobięcin

 To była normalna wieś łańcuchowa, ciągnąca się w przełęczy wzdłuż górskiego potoku. Nosiła początkowo nazwę Hermannsdorf, a potem Hermsdodrf, dzieląc się na  Ober i Nieder (Górny i Dolny). Jej powstanie datuje się na rok 1305, tak samo jak Wałbrzycha. Do 1818 roku była wsią w księstwie świdnickim, a następnie w powiecie świdnickim i to aż do końca wojny w 1945 roku.. Nie leżała na wędrownym szlaku, nie stała się też nigdy siedzibą właścicieli, którymi przez długie lata był ród Czettritzów. To oni w XVI wieku rozpoczęli tu wydobycie węgla kamiennego w niewielkiej kopalni odkrywkowej, a w 1586 roku von Georg Czettritz nadał wsi ordynację górniczą.

Nieco większy rozwój Sobięcina miał miejsce po wojnie 30-letniej, czyli w II połowie XVII wieku, ale wiązał się z tkactwem chałupniczym. W 1787 roku wieś liczyła 30 kmieci, 4 zagrodników, 50 chałupników. Istniał też folwark, szkoła i 2 młyny wodne.

W 1751 roku baron von Czettritz - Neuhaus założył kopalnię „Frauengrube”. Dawała ona 500 ton węgla rocznie. W 1776 powstała kolejna kopalnia „Beste”, należąca do gwarectwa.  W 1787 roku pani von Platte uruchomiła kopalnię „Charlotte”, a baron von Czettritz-Neuhaus kopalnię „Heinrich”, która dawała 750 ton węgla rocznie.. W  dalszych latach powstała kolejna kopalnia „Neue Heinrich”, a gwarectwo założyło kopalnię „Friedenshofnung”. W XIX wieku wszystkie te kopalnie łączyły się ze sobą, upadały, wznawiały ponownie produkcję, a Sobięcin stawał się coraz bardziej ośrodkiem przemysłu ciężkiego. Uruchomiono produkcje koksu, hutę żelaza. Sobięcin przeżywał lawinowy proces uprzemysłowienia, przekształcając się z cichej i spokojnej wsi w prężne osiedle przemysłowe. Liczył już wtedy 11 tysięcy mieszkańców. Poszczególne kopalnie zwiększały wydobycie, osada rozwijała się żywiołowo, budowano więc bloki mieszkalne w bezpośredniej bliskości kopalń i fabryk. Warunki mieszkaniowe były trudne ze względu na ogromne przeludnienie domów i skażenie środowiska.

Wielką rolę w rozwoju Sobięcina odegrała linia kolejowa przeprowadzone przez osiedle w II połowie XIX wieku, łącząca Wałbrzych z Jelenią Górą i Wrocławiem  Można było wywozić węgiel i koks we wszystkie strony świata. Linia ta jeszcze przed I wojną światową została zelektryfikowana. Dworcem kolejowym dla Sobięcina  był Wałbrzych Fabryczny, do którego prowadziły bocznice z poszczególnych pięciu kopalni.

Sobięcin był zarazem dużym majątkiem ziemskim. W 1870 roku majątek ten należał do proboszcza Franza Gyrdta, a obejmował 1088 morgów ziemi i przynosił roczny dochód w wysokości 958 talarów.

Sobięcin rozwijał się prężnie. Wznoszono okazałe wille i pałacyki dla właścicieli i dyrekcji kopalń i zakładów przemysłowych. W 1972 roku otwarto sierociniec dla 200 dzieci ufundowany przez baronową Emilie von Dyhern-Czettritz. Dopiero z początkiem XX wieku wzniesiono pierwszy kościół, a drugi powstał w 1930 roku. Ważnym wydarzeniem było doprowadzenie w 1908 roku linii tramwajowej z placu Grunwaldzkiego w Wałbrzychu. W ten sposób Sobięcin jako wieś z linią tramwajową stał się swoistym curiosum (podobnie zresztą jak Biały Kamień i Szczawienko).

Pod koniec XIX wieku nastąpiła konsolidacja kopalń . Najpierw w 1886 roku połączono kopalnię „Gluckhill” z „Neue Heinrich” (potem „Wilhelmine”), a w 1893 roku wchłonęła je „Fridenshofnung”, która połączyła się z „Julie” w Białym Kamieniu.

Sobięcin przez wszystkie te lata wstrząsały strajki i zaburzenia, których powodem były niskie zarobki i złe warunki pracy i mieszkaniowe. Rozwój gospodarczy Sobięcina, powstanie dużego osiedla przemysłowego nie skutkowały lepszymi warunkami życia prostych ludzi, czyli tzw. lumpenproletariatu, których z roku na rok przybywało coraz to więcej.

W czasie I wojny światowej w kopalniach wykorzystywano do produkcji jeńców wojennych, zwłaszcza wziętych do niewoli Rosjan. W 1928 roku kopalnie Sobięcina weszły w skład koncernu „Niederschlesische Bergbau”. Pozyskiwano z nich ponad 1 milion ton urobku rocznie. W 1936 roku przy kopalni powstała duża, nowoczesna elektrownia.

Po II wojnie światowej w Sobięcinie połączono wszystkie miejsca wydobycia w jedną kopalnię o nazwie „Victoria”. W kolejnych latach została ona rozbudowana, stając się największą  w wałbrzyskim zagłębiu. Zmodernizowano i unowocześniono także koksownię. Dla poprawy bezpieczeństwa i zwiększenia wydobycia podjęto budowę nowego szybu „Kopernik” wraz z żelbetonową konstrukcją wieży. Inwestycja kosztowała drogo i była już na ukończeniu, kiedy z początkiem lat 90-tych podjęto decyzję wstrzymania, a następnie likwidacji kopalni. Pozostała koksownia, która pracuje w oparciu o węgiel dostarczany z Górnego Śląska, w dalszym ciągu wpływając na zanieczyszczenie środowiska.

Sobięcin  uchodzi w powszechnej opinii za najmniej atrakcyjną dzielnicę Wałbrzycha. Likwidacja kopalń daje się tu odczuć szczególnie dotkliwie. Pisałem o tym w poprzednim poście, wskazując część Sobięcina, zwaną Palestyną, jako drastyczny przejaw degradacji społecznej, materialnej i obyczajowej osiedla.

Wałbrzyski Sobięcin wydaje się niezwykle wymownym przykładem wypaczeń najpierw kapitalistycznej, potem zaś socjalistycznej industrializacji, w której liczy się tylko produkcja i zysk kosztem bezwzględnego wyzysku pracy. Można by o tym napisać niejedną pracę naukową. Czy jednak może to coś zmienić. Świadomość świadomością, a prawa ekonomiczne kroczą nadal bez względu na ustroje i ich podbudowę ideologiczną, swoją drogą. A może jednak Sobięcin odżyje na nowo stając się nowoczesną dzielnicą usługowo-handlową, czego zwiastunem stała się galeria „Victoria”. Oto jest pytanie, nie mniej intrygujące od  hamletowskiego.

Tekst w oparciu o "Słownik geografii turystycznej" pod red. Marka Staffy, cz. 10

Fot. z internetu