Twardy orzech do zgryzienia

Statys - w gąszczu

Książka „Dziesięć godzin” powstała z niezgody, z ogromnej wściekłości na to, co się dzieje, mówi Maria Nurowska w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej” pt. „Polska wolna od głupich”.

Pisarka znana jest w kraju i na świecie. Jej najbardziej znane powieści to „Hiszpańskie oczy”, „Rosyjski kochanek”. „Miłośnica”, „Mój przyjaciel zdrajca”, „Nakarmić wilki”, książki przetłumaczone na kilkanaście języków.

„Ci którzy mnie czytają, wiedzą, że moje książki osadzone są głęboko w historii, a więc nie da się uciec od polityki. Pisałam też o Krystynie Skarbek, generale Andersie, czy pułkowniku Kuklińskim, nigdy tak wprost o tym, co się dzieje tu i teraz”- dodaje Maria Nurowska, uzasadniając swą ostatnią powieść, której impulsem do napisania było aresztowanie Józefa Piniora, bohatera jej młodości:

„Kiedy aresztowano Piniora pękłam. Wyciągnęli człowieka o szóstej rano, założyli kajdanki; niewyobrażalne. Jak w najgorszych czasach stalinizmu. Nie wierzę w jego winę! Prędzej Giewont by się zawalił, niżby Józef Pinior wziął łapówkę” – wyjaśnia pisarka.

„Dziesięć godzin”, jak to określa Maria Nurowska było dla niej oczyszczeniem, bo nie może się zgodzić na szaleństwa PiS-u:

„Jest XXI wiek, a my cofnęliśmy się do średniowiecza. Od siedmiu lat, co miesiąc, jesteśmy świadkami przedziwnych obrzędów. Za poprzedniej władzy można było to było jakoś znieść, teraz Kaczyński zamienił Polskę w dom pogrzebowy. Smoleńsk jest nieomal codziennie odmieniany przez wszystkie przypadki, przy okazji ważniejszych rocznic minister obrony nakazał odczytywanie apelu „poległych” w Smoleńsku. A co z zamordowanymi oficerami? Oni nie zginęli w katastrofie lotniczej, właśnie jest kolejna rocznica ich wywózki do Katynia, gdzie strzelano im w tył głowy, ale jakoś apelu poległych nie ma. Prezydent Duda też tam się nie wybiera. Boi się lądować w Smoleńsku? Można dojechać pociągiem. A może przypomni sobie o Katyniu przed wyborami, jak jego poprzednik, Lech Kaczyński?”

O Jarosławie Kaczyńskim Nurowska mówi:

„Chciałabym żeby moi czytelnicy też zauważyli, że trzeba być potworem, aby zbijać kapitał polityczny na śmierci brata! Nie boję się tego powiedzieć. Kaczyński niszczy Polskę, niszczy ludzi…”

Maria Nurowska ma powody by się buntować, bo ma przykre wspomnienia z dzieciństwa z powodu napadu na jej dom w pierwszych latach PRL-u przez, jak to nazwała, „bandytów w polskich mundurach” pod pretekstem służenia przez jej ojca komunistom. Ojciec był odznaczony w 1920 r. Orderem Virtuti Militari przez samego Józefa Piłsudskiego jako najmłodszy kawalerzysta walczący o niepodległość Polski. Po napadzie Niemiec Htlerowskich na Polskę w 1939 roku całą wojnę  spędził w niewoli niemieckiej, a po wojnie był leśnikiem. Bandyci z lasu wdarli się do domu z granatami, zagnali całą rodzinę do piwnicy, splądrowali dom, zrabowali co cenniejsze rzeczy. To tylko dzięki temu orderowi  udało im się uratować życie. Dziś tych bandytów nazywa się „żołnierzami wyklętymi” i będzie się stawiać im pomniki.

No właśnie - „żołnierze wyklęci”, sztandarowe hasło Rzeczpospolitej Kaczyńskiej, wywołuje  liczne kontrowersje. Czy wobec tych, co w imię walki z władzą komunistycznej Polski powojennej podpalali na wsiach domy, mordowali ludzi, rabowali dobytek, można stosować taryfę ulgową, bo robili to dla wyższych celów. Wiadomo, że oddziały partyzanckie AK walczące dotąd z Niemcami, a zwłaszcza ich przywódcy, znaleźli się po wojnie w sytuacji bez wyjścia. Ujawnienie się groziło więzieniem, a nawet śmiercią ze strony władz narzuconych nam w !945 roku przez triumfującą w wojnie Rosję Stalinowską. Ale zastosowanie własnego wymiaru kary wobec podejrzanych o współpracę z tzw. władzą ludową nie może usprawiedliwić dokonanych zbrodni.

Współcześni apologeci tzw. „żołnierzy wyklętych” w wielu przypadkach mogą mieć twardy orzech do zgryzienia, bo nie da się jednoznacznie ocenić ludzi i ich postępowania w trudnych sytuacjach wojennych i powojennych.

Posłużę się tutaj przykładem wziętym z życia wybitnego pisarza, autora znakomitych opracowań historycznych, eseisty i publicysty, a zarazem działacza niepodległościowego i antykomunistycznego, Pawła Jasienicy ( właściwe nazwisko – Leon Lech Beynar).  Że jest to osoba nietuzinkowa, o niezwykle barwnej i skomplikowanej przeszłości najlepiej świadczy jej życiorys. Przedstawię go w skrócie.

Urodził się w 1909 roku w Sybirsku nad Wołgą pozostawał z rodziną w Rosji do roku 1920, choć już w 1914 wyruszyli w podróż do Polski. Początkowo zamieszkali w okolicach Białej Cerkwi i Humania, następnie w Kijowie, Warszawie i ostatecznie na Wileńszczyźnie. W Wilnie Paweł Jasienica skończył gimnazjum, a następnie historię na Uniwersytecie Stefana Batorego. Należał do młodzieży aktywnej społecznie w Klubie Intelektualistów oraz w Akademickim Klubie Włóczęgów. Używał wtedy przydomka Bachus. W latach 1928-32 był nauczycielem historii w Grodnie; pracował też w Polskim Radiu Wilno. Zadebiutował w 1935 roku książką „Zygmunt August na ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa”. Przed wojną pracował w Słowie Wileńskim, gdy redaktorem był sławny Cat-Mackiewicz, uważany za masona, co dało pretekst w okresie PRL do oskarżania Jasienicy o sympatię i przynależność do masonerii.

Był spikerem Radia Wileńskiego, a po zajęciu Litwy przez ZSRR - stróżem w tej rozgłośni, potem zaś drwalem w Ponarach. Jako oficer rezerwy powołany w szeregi AK walczył w partyzantce. W lipcu 1944 uczestniczył w walkach o Wilno (Operacja Ostra Brama) jako szeregowiec w stopniu oficerskim. Od 19 sierpnia do 21 sierpnia 1944 roku jego oddział, dowodzony przez pułkownika Macieja Kalenkiewicza ps. Kotwicz, stoczył bitwę z Armią Czerwoną. Oddział został rozbity, a on sam pod koniec sierpnia dostał się do niewoli w okolicach Grodna, skąd został przewieziony do Białegostoku, gdzie był przesłuchiwany przez NKWD. Wcielony do jednostki LWP w Dojlidach zdezerterował i musiał się ukrywać.

Od jesieni 1944  służył w 5 Wileńskiej Brygadzie AK, gdzie był od lipca (dokładny dzień nie ustalony) 1945 adiutantem dowódcy brygady Zygmunta Szendzielarza "Łupaszki". Ranny w nocy z 8 na 9 lipca 1945, opuścił brygadę i uniknął losu większości jej oficerów skazanych na karę śmierci. Schronienie znalazł we wsi Jasienica. Miejscowy proboszcz, Stanisław Falkowski, ukrywał go do czasu wygojenia się rany na swojej plebanii.

I tu się pojawia moment, który zgodnie z linią polityczną PiS-u powinien wynieść Pawła Jasienicę na ołtarze. Partyzant Kotwicza, dezerter ludowego wojska, adiutant Łupaszenki, co jeszcze jest potrzebne by uczynić go zasłużonym antykomunistą.

Ale to jeszcze nie wszystko, spójrzmy na kolejne losy Pawła Jasienicy.

Po wojnie przyjął pseudonim Paweł Jasienica, rozpoczął pracę w "Tygodniku Powszechnym". Za swą partyzancką przeszłość w 1948 r. trafił do więzienia. Wyszedł za cenę zerwania z tygodnikiem i związania się PAX-em. Nie chciał jednak pisać tego, czego od niego oczekiwano. Zaczął uciekać w tematykę historyczną. Paradoksalnie, w świadomości społecznej istnieje dziś nie jako publicysta, lecz właśnie jako autor historii naszego kraju zapisanej w kolejnych tomach - od "Polski Piastów" przez "Polskę Jagiellonów" po "Rzeczpospolitą Obojga Narodów". Przez wiele lat w świadomości społecznej ciążyły też na nim zarzuty przynależności w okresie wojny do bezwzględnej bandy „Łupaszki”  postawione mu w 1968 r., po tym jak opowiedział się po stronie zbuntowanych studentów. W marcu 1964 Jasienica wspólnie z 33 polskimi intelektualistami, wśród których byli Melchior Wańkowicz, Stanisław Cat - Mackiewicz i Jerzy Turowicz, podpisał oficjalny protest - list 34 - skierowany do premiera Cyrankiewicza w związku z zaostrzeniem cenzury prasowej. Reakcją na to wystąpienie było znaczące nasilenie inwigilacji niepokornego autora. W połowie lat 60. donosiło na niego co najmniej trzydziestu agentów. Prześladowano go za sprzeciwianie się cenzurze i aktywną działalność w opozycji liberalno-demokratycznej. Od 1966 Paweł Jasienica był wiceprzewodniczącym polskiego PEN Clubu. Brał udział w protestach przeciw zdjęciu z afisza Dziadów. Poparł otwarcie protest młodzieży akademickiej w 1968 roku, co doprowadziło do zakazu publikacji jego prac w latach 1968-1970 i usunięcia go ze Związku Literatów Polskich. Władysław Gomułka w roku 1968 publicznie pomówił Jasienicę o współpracę z aparatem władzy i dlatego został on zwolniony z więzienia. Pomówienie to Jasienica odebrał bardzo ciężko i stanowiło ono dla niego problem aż do śmierci w 1970 roku.

Tak najkrócej przedstawia się biografia pisarza.

Choć to wydaje się dziwne, nie słyszałem o tym, by Pawła Jasienicę ktoś chciał obecnie zrehabilitować. Być może są jakieś inne powody. Może ten prawdziwy, mądry patriotyzm, który emanuje z jego książek, nie da się pogodzić z populistyczną propagandą obecnej władzy.

Przy okazji zainteresowania się Pawłem Jasienicą znalazłem w internetowych goglach kilka, jak mi się wydaje, proroczych, dalekosiężnych jego „złotych myśli”. Nie sądzę, by mogły one się spodobać PiS-owskiej awangardzie.  Rzecz zaskakująca jak pasują do naszej obecnej  rzeczywistości, choć wymyślił je pisarz dobrych kilkadziesiąt lat temu.

Oto najtrafniejsze z nich:

Praktyka dowiodła nieskończoną ilość razy, że długotrwałe pozostawanie w opozycji wykoleja ludzi, wdraża ich do nawykowego wykrzykiwania: „nie!”  (Skąd my to znamy?).

Cóż, istnieje, rozpowszechniony jest typ człowieczy skłonny do mniemania, że zawsze i wszędzie należy mu się wygodne życie na koszt publiczny. W ostatnich czasach ta odmiana ludzka rozmnożyła się niepokojąco, przynajmniej u nas.  ( Niestety, ta odmiana rozmnaża się w postępie geometrycznym).

Kościół katolicki bowiem, to nie tylko wiara i dziedzictwo kulturalne, lecz również zwarta organizacja kleru, dążąca do własnych celów politycznych, potęgi materialnej, a nade wszystko do władzy. (I to szczególnie teraz  wychodzi jak szydło z worka, najlepszy przykład daje toruński biznesmen w sutannie, zwany Ojcem Rydzykiem).

Powstanie Warszawskie było wymierzone militarnie przeciwko Niemcom, politycznie przeciwko Sowietom, demonstracyjnie przeciw Anglosasom, a faktycznie przeciw Polsce. (Aż skóra cierpnie na myśl, gdy to przeczytają poczytujący się za „prawdziwych patriotów”).

Niczego się nie wyjaśni, rozprawiając o charakterach narodowych, które są zmienne, kształtowane przez okoliczności historyczne. Faktem jest za to, że umysły i charaktery konkretnych, sprawujących władzę osób wpływają na dzieje państw, a nieraz rozstrzygają o nich. Na samej górze, w ośrodku rządzącym zapadają decyzje, kiedy, na co i jak użyć sił, nagromadzonych pracą bezimiennego tłumu, a historia tysiąc razy dowiodła, że wcale nie każdy błąd można odrobić. ( Na błędach człowiek się uczy, ale koszty tej nauki bywają  zazwyczaj zbyt kosztowne).

Nasza wiedza o przeszłości zawsze jest ułomna, nawet szczątkowa. Nigdy nie może być pełna, bo wśród dokumentów i zabytków wszechmocnie gospodarzył los, ślepy traf. ( I dlatego tak łatwo jest historię tworzyć dla własnych potrzeb, a nie dla odkrycia prawdy).

Nie należy dawać się zwodzić słowom i pięknie brzmiącym sformułowaniom. Pergaminy nie robią polityki, czynią to ludzie, przedstawiciele konkretnych sił, interesów. A zwłaszcza tacy ludzie, co sprawują władzę. ( Dla nich pergaminy są tylko środkiem do osiągnięcia celów).

Czemuż upieramy się pamiętać tylko zjawiska ujemne, a skreślamy z rejestru piękno własnej historii? Piękno i prawdę…( To pytanie zadaję sobie od samego początku, gdy zainteresowałem się historią. Nie potrafię pojąć, dlaczego nasza największą dumą narodową są poniesione klęski i ofiary, a nie zwycięstwa i ich bohaterowie ?).

Polityka nigdy zresztą nie przypomina dyskusji filozoficznej. Istota jej to walka określonych interesów i sił, a nie spór naukowy pomiędzy zwolennikami rozmaitych poglądów. (Okazuje się, że polityka rozpala ogół społeczeństwa do czerwoności, a dyskusje filozoficzne w najlepszej sytuacji ten ogół usypiają) .

Uwaga! Dopiski w nawiasach, to moje osobiste i subiektywne „złote myśli”, zaznaczam nie umywam się do mistrza, ale to o czym pisał Paweł Jasienica zasługuje rzeczywiście na komentarz.