Na końcu świata, cz. I

 Określenie koniec świata,  nie jest jednoznaczne. Możemy je pojmować w sensie biblijnym z Apokalipsy jako zagładę życia na ziemi i koniec człowieczeństwa, albo też geograficznym jako miejsce krańcowe, ostateczne, gdzie kończy się dana przestrzeń. W tym sensie sprawa nie jest taka prosta, bo ziemia jest okrągła, a więc koniec jakiejś przestrzeni, okazuje się zarazem jej początkiem.

W moim dzisiejszym poście piszę o końcu świata w znaczeniu uproszczonym.. Jest on tam, gdzie kończy się podróżowanie i dalej nie możemy już podążać. Taką granicą może być koniec drogi, a może to być granica państwowa, albo pasmo gór, które oddziela nas od reszty świata z uwagi na trudności w jego pokonaniu. Mogą też te wszystkie wymienione sytuacje wystąpić jednocześnie. I takim właśnie końcem świata chcę zainteresować moich Odbiorców:

 „Nasza osada to kilka domów, które stoją na Płaskowyżu, z dala od reszty świata. Płaskowyż jest dalekim geologicznym krewnym Gór Stołowych, ich odległą zapowiedzią. Przed wojną nasza kolonia nazywała się Luftzug, czyli Przeciąg, dziś zostało z tego nieoficjalne Lufcug, bo oficjalnie nie mamy nazwy. Na mapie widać tylko drogę i kilka domów, żadnych liter. Zawsze wieje tutaj wiatr, masy powietrza przelewają się przez góry z zachodu na wschód, z Czech do nas. Zimą wiatr staje się gwałtowny i świszczący, wyje w kominach. Latem rozprasza się w liściach i szeleści, nigdy nie jest cicho. Wielu ludzi stać na to, żeby mieć jeden dom w mieście, ten całoroczny, oficjalny, a drugi  –  jakby frywolny, dziecięcy  –  na wsi. I tak też domy wyglądają  –  dziecinnie. Małe, przycupnięte, ze stromymi dachami i maleńkimi okienkami. Wszystkie zbudowane przed wojną i wszystkie postawione w taki sam sposób: długimi ścianami na wschód i zachód, jedną krótką na południe – i drugą, do której przylega stodoła, od północy. Tylko dom Pisarki jest trochę bardziej ekscentryczny – dobudowano tu wszędzie tarasy i balkony…”

Tak o swojej wsi napisała w książce „Prowadź swój pług przez kości umarłych” nasza „duma i chwała” , prawie że mieszkanka Wałbrzycha, choć teraz jako wschodząca gwiazda na firmamencie literatury, przebywająca wciąż w podróży, słynna już powieściopisarka, Olga Tokarczuk.

Wiemy o tym, że  wywodzi się ze wsi noworudzkiej, wiemy też że opisaną w powieści „kolonię Luftzug” szukać trzeba na trasie Świerki Dolne – Włodowice, gdzieś tam w okolicy  zasłoniętych lasami podgórskich wiosek Dworki – Krajanów. Tą boczną trasą ze Świerk możemy skrócić sobie drogę do Radkowa w Góry Stołowe, bądź też do Wambierzyc i Polanicy-Zdroju Zyskamy na kilometrach, omijając Nową Rudę, stracimy na komforcie jazdy, bo droga przez Krajanów nie pamięta, że była kiedyś pokryta asfaltem, a ponadto wije się jak pokręcona spirala i faluje w górę i w dół, tak jak to bywa w górach.

Warto jednak wybrać się na wycieczkę tą właśnie trasą. Dlaczego warto? Między innymi dlatego, żeby zrozumieć co to znaczy mieszkać sobie na końcu świata.

 Dworki miałem okazję poznać już dawno temu. Przypominam sobie jak przyjechaliśmy tu samochodem ze szkoły włókienniczej w Głuszycy. Ja jako nauczyciel, wychowawca klasy i ktoś z Komitetu Rodzicielskiego jako kierowca. Mieliśmy zadanie poznać bliżej warunki jednej z moich uczennic, która nie tylko nie dawała sobie rady z nauką, ale w dodatku opuszczała lekcje. Pamiętam do dziś to ekscytujące wrażenie. Powyżej zwykłej szutrowej drogi zielona przestrzeń z resztkami drewnianej palisady. Ni to ogród, ni sad. W gąszczu karłowatych drzew domek parterowy trochę murowany, trochę w drzewie. Wokół pasące się gęsi, kury, wolno plądrujące obejście prosięta Wchodzimy do sieni, drzwi pootwierane. Po lewej coś w rodzaju kuchni i dalej pokoju. Obydwa pomieszczenia wypełnione garami, zastawą stołową, odzieżą, karłowatymi meblami, jednym słowem rozgardiasz, nieład, prymityw. Wołamy, czy ktoś tu jest. W sieni pojawia się z dwojgiem małych dzieci zziajana gospodyni.

- Widziałam, że ktoś przyjechał, ale byłam powyżej w polu z małymi.

- A córka jest w domu? (Oczywiście wymieniam imię córki, które już dzisiaj nie pamiętam).

-  Ona poszła do Krajanowa po chleb i zakupy, bo później sklep zamykają.

Z rozmowy z matką mojej podopiecznej dowiedziałem się, że dziewczyna musi zastąpić ojca, który nie wytrzymał biedy, rzucił wszystko i poszedł w „siną dal”. Kobieta została sama na „gospodarce” z trójką dzieci. We wsi można byłoby wyżyć, ale brakuje pieniędzy na niezbędne zakupy. Wszędzie jest daleko, do sklepu, do urzędu, do miasta. Gdyby jej córka skończyła nawet szkołę włókienniczą, to co dalej?  Pójdzie pracować do miasta, a zostawi swą matkę z maleństwami.

Pomyślałem o tej młodej dziewczynie, mojej uczennicy, jak można jej pomóc. Samo dotarcie do szkoły to prawdziwa droga krzyżowa. Kiedy się uczyć, jeśli w domu trzeba pomagać matce i w gospodarce, i w opiece nad młodszym rodzeństwem. Tę dziewczynę nie można karać za złe stopnie i absencję. Trzeba docenić to, że w ogóle chce coś w życiu osiągnąć.

Przypominam sobie, że dziewczyna otrzymała pomoc z Komitetu Rodzicielskiego i szkoły. Udało się jej skończyć szkołę zasadniczą. Dostała zakwaterowanie i pracę na tkalni w Nowej Rudzie. Mogła dzięki temu pomóc finansowo swej rodzinie.

Myślę, że z biegiem czasu opuściła swe rodzinne Dworki, przenosząc się do miasta, tak samo jak powieściopisarka, Olga Tokarczuk, choć jestem przekonany, że w obu przypadkach więź uczuciowa ze swoim miejscem urodzenia, nawet jeśli miało to miejsce na końcu świata, nigdy nie wygaśnie.

O samych Dworkach i Krajanowie, geograficznym „końcu świata” w naszym sudeckim regionie, w następnym odcinku.

Fot. Viola Torbacka, z albumu domowego.