Być Polakiem !

Myślę, że warto od czasu do czasu zrewidować nasz wydawałoby się ukształtowany system wartości   i poszukać takich elementów, które są niepodważalne i bezcenne. O jednym z nich napisał Leopold Staff tuż po wojnie we wzruszającym wierszu „Mowa ojczysta”:

Bądź  z serca pozdrowiona,

Ojczysta, święta mowo !

Niby łańcuchem złotym

Wiąże nas Twoje słowo.

W tobie ostoja nasza,

Wieczna odnowy siła,

Tyś znowu ziemię śląską

Ojczyźnie powróciła.

Twój dźwięk przez góry, morza

Łączy i w jedność splata.

Wychodźców polskich rzesze

We wszystkich częściach świata.

Tyś nasza twierdza, tarcza,

Opieka i obrona.

Ojczysta święta mowo,

Bądź z serca pozdrowiona !

Naszą mowę ojczystą traktujemy dziś lekceważąco. Dla wielu z nas jest ona „piątym kołem u wozu”. Jesteśmy dumni i traktujemy się wyżej, jeśli udało nam się nauczyć mówić po angielsku, niemiecku, francusku. Jesteśmy obojętni na błędy językowe i daleko idącą swobodę w posługiwaniu się mową polską.

Warto jednak zdać sobie sprawę z tego, jak wielką rolę odegrała mowa ojczysta w kształtowaniu się narodowości polskiej i państwa polskiego, a następnie w czasach zaborów i na ziemiach utraconych przez Polskę.

Na ten temat można by pisać całe tomy. W moim blogu mogę sobie pozwolić na zwięzłe resume.

Oczywiście, jako patriota lokalny, chcę to zrobić w oparciu o fakty z historii Śląska. Przybliżę więc na początek kryształową postać jednego z czołowych współtwórców odrodzenia narodowościowego na Górnym Śląsku.  A robię to dlatego, że osoba ta jest mi bliska ze względu na skromność i bezinteresowność swoich poczynań.

Juliusz Ligoń to polski działacz społeczny Górnego Śląska, śląski poeta ludowy, publicysta.  Urodził się w rodzinie dworskiego kowala Franciszka Ligonia w folwarku księcia Adolfa Hohenlohe-Ingelfingen w Prądach. Szkołę powszechną ukończył w Strzebiniu u znanego „rechtora”, polskiego patrioty, Ślązaka, pana Hadroska. Innych szkół nie ukończył. Był zbyt biedny, ale był zdolnym, ambitnym samoukiem. Uczył się przez całe życie. Pochłaniał książki. Stale. Ustawicznie. Był pierwszym polskim samoukiem na Górnym Śląsku. Do zawodu kowala przyuczył się w kuźni ojca.

Mając 18 lat otrzymał pracę kowala/ślusarza w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów). Krótko potem odbył czynną służbę wojskową w 22 pułku w Nysie.

Kiedy w latach 1847 - 1848 Śląsk dotknęła klęska głodu, Juliusz Ligoń zorganizował polską pomoc charytatywną dla poszkodowanych. Założył "Komitet pomocy polskiej" oraz "Polskie Konsum", co dziś można by określić jako pierwszą organizację o charakterze spółdzielczym.

W roku 1851 został zwolniony z pracy. Zmusiło go to do przeniesienia się do huty „Andrzej” w Zawadzkiem, gdzie wraz z żoną Teresą z Kawków, zamieszkał przy ul. Wajdy. Kilka lat później, w roku 1858 założył „Kółko Czytelnicze”. W ramach działania w kółku tworzył swoją poezję i pisał artykuły dla prasy.

W roku 1869 założył „Towarzystwo Pożyczkowe” na potrzeby Kółka, umożliwiające pobieranie pożyczek polskim robotnikom. Po roku jednak znowu został zwolniony za szerzenie "antyniemieckiej propagandy".

Rozpoczął więc działalność w założonym przez siebie i Karola Miarkę „Kółku Towarzyskim”. Dla "Kółka" napisał dużo pieśni towarzyskich, które śpiewano na posiedzeniach. Piosenki te zestawił w osobny śpiewniczek p. t. "Pieśni zabawne", czy „Iskra miłości z Górnego Śląska, czyli odłamek śpiewu historyczno-narodowego wraz z melodjami”.

 Napisał także kilka sztuk teatralnych, z których nie tylko "Kółko" ale i inne śląskie towarzystwa korzystały na swoich ludowych, amatorskich scenach teatralnych. A był to okres, gdy polski amatorski ruch śpiewaczy i teatralny na Śląsku bardzo się rozwinął na przekór kulturkampfowi. 

Zanim oddam głos Juliuszowi Ligoniowi przypomnę jeden z największych paradoksów w historii Śląska, który jest w stanie zadziwić. Przez kilka stuleci od czasów ostatecznej utraty Śląska w XV wieku jako części  państwa polskiego, niezależnie od tego, czy Śląsk podlegał władcom czeskim, czy austriackim Habsburgom, czy niemieckim Hohenzollernom, na ziemiach tych wciąż mieszkali Polacy, a przeważali zwłaszcza na Górnym Śląsku. Zachowali oni swój język i religię, tracąc świadomość narodowościową, zwłaszcza w okresie rozbiorowym. Aż tu nagle w I połowie XIX wieku pojawia się na Górnym Śląsku niezwykle żywiołowy ruch patriotyczny, zwany w historii odrodzeniem narodowościowym Górnoślązaków. Ruch ten miał swoich propagatorów i przywódców. Znane są nazwiska księdza Karola Miarki, Adama Napieralskiego, Bronisława Koraszewskiego, Wojciecha Korfantego Jana Jakuba Kowalczyka. Do tej znakomitej plejady należy też Juliusz Ligoń.

Z Pism Juliusza Ligonia zacytuję drobne fragmenty, myślę że trafnie obrazujące jak wielką rolę odegrał język ojczysty w kształtowaniu świadomości narodowościowej Polaków na Górnym Śląsku.

O narodowościach Ligoń napisał:

Jest to wielkim dla mnie zaszczytem, że Pan Bóg dał mi się zrodzić z rodziców polskiej narodowości. W tym to ukochanym polskim narodzie najwięcej znajduje się świętych, z których można brać wzór do cnotliwego życia! W tym to polskim narodzie najwięcej sławnych rycerzy, którzy tak dzielnie Europę, a i Niemców piersiami zasłaniali od nieprzyjaciół, Tatarów i Turków okrutnych. W tym to ukochanym języku polskim znajduje się tyle miłych wyrazów łączących się z Bogiem, jak w żadnym innym. Tego też więc języka, tej mowy, którą od Boga przez kochanych moich rodziców w spuściźnie otrzymałem, nie zamieniłbym nigdy na inny. I dlatego zaszczytnym jest dla mnie, że mam tyle książek, z których mogę czerpać wiadomości o moim narodzie, z których mogę się pouczyć, żeby nie być głupcem, którego do niczego w kraju nie można potrzebować.

I jeszcze drugi fragment  - o dobrej książce:

Zaprawdę kochani rodacy, wiadomość wydawnictwa tanich a dobrych dzieł, powinna nas więcej cieszyć, jak wiadomość wygrania wielkiego losu na loterii… Dobre książki wzbogacają rozum, ustalają pamięć, uczą myśleć dobrze i wznosić duszę. Książki dobre, kochane, ileż to zgryzot przykrych odpędzałyście ode mnie, ileż chwil szczęśliwych spędziłem na łonie najsłodszego waszego towarzystwa, ileż w was pociech znalazłem, ile nauk, przykładów czerpałem. O, gdyby któryś z naszych wieszczów polskich pióra swego użyczył, możebnym dobitniej, czulej pochwałę dla was skreślić zdołał! – Bodajby słowa moje trafiły do tych, którzy waszej użyteczności nie pojmują, a stałyby się powodem nieocenionych korzyści, gdyby w nich również zdołały wzbudzić chęć do czytania.

Już z tych urywków pisanych przez Juliusza Ligonia można się przekonać jak dużą wagę przywiązywał on do swych narodowych korzeni, z jaką czcią odnosił się do mowy ojczystej, jak cenił sobie polskie książki i jak zręcznie potrafił do tego przekonywać swoich rodaków. 

A w ogóle ten rozdział z historii Śląska winien być szczególnie pielęgnowany, podobnie jak powstanie wielkopolskie z 1918 roku, bo obok aspektów wychowawczych jest pozytywnym przykładem tego, że nie wszystkie nasze zrywy narodowe kończyły się klęską.

O sukcesie akcji polskiego odrodzenia narodowościowego na Górnym Śląsku opowiem następnym razem.

Fot. Zbigniew Dawidowicz