Czy chcemy, czy nie chcemy Gody świętujemy !

idą Gody

Starożytni Rzymianie pierwszy dzień każdego miesiąca nazywali  -  calendae,  tak się też nazywał  początek roku, czyli Nowy Rok, ale było to szczególne święto  -   festun Calendarium, obchodzone nadzwyczaj hucznie i wesoło. Wówczas to Nowy Rok zaczynał się 24 grudnia, a tradycje starorzymskie, na których wychowały się narody europejskie zostały przeniesione i w formie zwyczajów,  i nazwy  do obchodów chrześcijańskiego święta  - Bożego Narodzenia.

Na ziemiach polskich uroczystość pożegnania starego i powitania nowego roku zwana była Godami i sięga ona czasów pogańskich. God po słowiańsku oznacza rok. Z chwilą przyjęcia chrztu przez Mieszka I obchodzono Gody tak jak w całej chrześcijańskiej Europie 24 grudnia. I podobnie jak na Zachodzie w Polsce z okazji godów nie było końca najrozmaitszym zabawom, powinszownaiom, podarkom. Od Bożego Narodzenia do Trzech Króli świętowano wieczory w gronie bliskich i znajomych, gromadzono się na uroczystościach religijnych. Z czasem rozwinął się zwyczaj chodzenia z szopką, jasełkami, gwiazdą. Pojawiły się  jeszcze inne obrzędy świąteczne z choinką na czele, a także przy tej okazji śpiewane, melodyjne, nastrojowe pieśni, zwane kolędami.

O kolędach piękną rozprawę napisał Stanisław Tarnowski, zwracając uwagę na to, że wprawdzie były one pieśniami religijnymi, ale nie rodzajem modlitwy, bo teksty kolęd są proste i łatwo wpadające w ucho, albo opowiadają, co „Anioł pasterzom mówił”, albo pytają „któż pobieżny kolędować małemu?” Jeśli przyjrzymy się uważnie kolędzie, to łatwo dostrzec, że ich wdzięk bierze się z poufałości i swojskości , z jaką mówi się o narodzeniu Dzieciątka Jezus. Nasze kolędy nadają temu niezwykłemu wydarzeniu z dalekiego Betlejem koloryt lokalny, polski, a pasterze zbudzeni przez aniołów i śpieszący do stajenki, to są polskie parobki.  Stajenka zaś jest taka sama jak szopa przy wiejskiej naszej zagrodzie i kto by dzieje Nowego Testamentu znał tylko z kolęd, ten mógłby myśleć, ze Pan Jezus urodził się gdziekolwiek w Polsce.

Przytoczę tu dla ilustracji mniej chyba znany fragment znanej kolędy Bóg się rodzi:

„W nędznej szopie urodzony,

Żłób mu za kolebkę dano,

Cóż jest, czem był otoczony:

Bydło, pasterze i siano.

Ubodzy was to spotkało,

Witać go przed bogaczami,

A słowo ciałem się stało

I mieszkało miedzy nami.

Od najstarszych czasów istniał zwyczaj dawania podarków w wigilię Bożego Narodzenia lub na Nowy Rok. Dawni królowie i magnaci bywali hojni i rozdawali dworzanom swym „na kolędę” konie, rzędy, pasy, bobrowe kołpaki, szable. W ich ślady podążała szlachta. Franciszek Zabłocki w jednej ze swych komedii z czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego pisał:

„Mamy tyle czeladzi, każdy chce kolędę,

trzeba wszystkim coś wetknąć, taki zwyczaj wszędy,

rok też na to czekali, raz w Gody ta łaska”.

Dziś prezenty przynosi nam Św. Mikołaj na początku grudnia, a na gwiazdkę Aniołek, albo Gwiazdor, albo osobiście Dzieciątko Jezus. Może dlatego tak lubimy grudzień, choć smutny i ponury, to jednak nadzwyczaj szczodry.

Jak pisze Tarnowski: „jest dawny zwyczaj, związany z Godami, że proboszcz lub wikary od Nowego Roku do Wielkiego Postu odwiedza „po kolędzie” domy wszystkich parafian. Towarzyszy mu organista z dzwonkiem i chłopiec z kobiałką. Pleban winszuje w każdej chacie Nowego Roku, wgląda w pożycie rodzony, w porządek domowy, odmawia pacierze. Po wsiach dawano księdzu do kobiałki sery, jaja, grzyby suszone, orzechy, len, kokosze, owoce, co kto miał pod ręką. Gdy ksiądz wychodził z czyjego domu, dziewczęta ubiegały się do stołka, na którym siedział, w przekonaniu, że ta co pierwsza usiądzie, tego roku za mąż wyjdzie.”

Dzisiaj młode dziewczyny nie muszą już podsiadać księdzu krzesełko, bo na zdobycie męża jest tysiąc innych sposobów, ale zwyczaj domowej kolędy ma się dobrze, tylko kobiałka poszła w zapomnienie, wyparta przez białą kopertę.

Mamy swoje bardzo polskie obyczaje bożonarodzeniowe, jak ten, że Wigilię zaczynamy, gdy na niebie pojawia się  pierwsza gwiazda, a na stole pod obrusem umieszczamy sianko, że dodajemy przynajmniej jedno dodatkowe nakrycie na wypadek, gdyby do naszych drzwi zapukał niespodziewany gość, a potraw podanych na stół winno być dwanaście i koniecznie postnych.  Dobrej swojskiej kiełbasy lub szynki możemy pokosztować dopiero po Pasterce lub w święto Bożego Narodzenia.

Bardzo współczesny obyczaj rozpowszechnił się w wielu miastach, w których urządzane są jarmarki świąteczne. Warto w tych dniach być na rynku w  Wałbrzychu, jeśli nawet nic nie kupimy, to przynajmniej poczujemy wspaniały, nastrojowy klimat zbliżających się Godów.

Wiele, bardzo wiele dawnych zwyczajów Godowych przetrwało do dziś. Zmieniają się formy, ale istota i sens pozostają te same. Stąd właśnie mówimy o staropolskich tradycjach i potrzebie ich zachowania jako fundamencie naszej tożsamości narodowej.

Fot. Robert Janusz.