O patriotyźmie słów kilka

„Pisarz to człowiek, któremu pisać jest trudniej, niż wszystkim innym ludziom” – napisał Tomasz Mann.  

Ponieważ pisać jest mi coraz trudniej, wniosek nasuwa się sam – jestem pisarzem. Ale od razu proszę, nie posądzajcie mnie w tym momencie o megalomanię, poczekajcie z tym osądem do końca tego postu.

Być pisarzem, to było moje marzenie od dziecka. Zrodziło się wtedy, gdy do moich rąk trafiła książka nie byle jaka, a mam ją do dziś i skrywam jak talizman, choć to książka, którą dzisiejsza Święta Inkwizycja, zwana dla niepoznaki IPN-em, skazała by  na spalenie na stosie. To jeden z pierwszych powojennych podręczników do nauki języka polskiego, wydany w 1946 roku  przez Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych w Warszawie, a nosi tytuł „Nie rzucim ziemi… Czytanka do użytku kursów dla dorosłych na Ziemiach Odzyskanych”. Wbrew temu czego można by się spodziewać nie jest to książka przesiąknięta do reszty ideologią komunizmu, wręcz odwrotnie można by się z niej uczyć patriotyzmu, szacunku dla mowy ojczystej, dla wielkich twórców polskiej literatury. Poczesne miejsce w niej zajmują i Mickiewicz, i Słowacki, i Sienkiewicz, i Żeromski, i Maria Konopnicka, i wielu jeszcze innych znanych pisarzy polskich. Są to oczywiście wypisy, które jak pisze we wstępie wydawca, mają służyć „jako pomoc nauczycielowi kursów dla dorosłych w doborze odpowiednich tematów.  Które czytanki nauczyciel wykorzysta jako materiał pomocniczy dla siebie, a które przeznaczy bezpośrednio dla słuchaczy – zależeć będzie od jego uznania i stopnia przygotowania zespołu”.

W słowie wstępnym odwołuje się wydawca do wspaniałej postaci księdza Karola Miarki, naczelnego redaktora najpopularniejszego na G. Śląsku w II połowie XIX wieku polskiego pisma „Katolik”, który jako pierwszy zaszczepił w sercach i głowach Polaków poczucie wspólnoty narodowościowej z Polakami w zaborze rosyjskim i austriackim i nieprzepartą wolę walki o niepodległość, o powrót do Macierzy. Nosi to w historii nazwę – Odrodzenie narodowościowe Polaków na Górnym Śląsku. Motto książki stanowi wiersz Leopolda Staffa, „Mowa ojczysta”, zaczynający się od słów: „Bądź z serca pozdrowiona, ojczysta, święta mowo”. Nie będę się rozwodził na temat treści książki, jest ona przebogata w teksty lub wycinki tekstów literackich i publicystycznych,  najlepsze wiersze i pieśni patriotyczne, są też fragmenty przemówień i artykułów prasowych o charakterze politycznym. Jest rzeczą jasną, że idea przewodnia książki wynikała z sytuacji politycznej ówczesnej Polski, a powrót Ziem Zachodnich do Polski, uznają jej autorzy za spełnienie się sprawiedliwości dziejowej.

Książka ta znalazła się w moich rękach, gdy byłem w czwartej, piątej klasie szkoły powszechnej. Uczyłem się z niej czytać, ale czytać ze zrozumieniem, czego tak brakuje dzisiejszym politykom.  Największe wrażenie zrobiły na mnie wiersze „Boże coś Polskę” Feliksa Felińskiego (Tak, był ten wiersz w tym podręczniku, bo znalazło się w nim prawie wszystko co było w podtekście antyniemieckie), „Śmierć Pułkownika” Adama Mickiewicza o wodzu powstańców – Emilii Plater, „Pozdrowienie z Tatr” Kazimierza Przerwy-Tetmajera, „Oj, śliczna ta ziemia, to nasze Mazowsze” Teofila Lenartowicza, „Daremne żale” Adama Asnyka, „Koncert Jankiela” z „Pana Tadeusza”, którego fragmenty znam jeszcze na pamięć, był cały „Janko Muzykant”, czytany przeze mnie wielokroć i zroszony łzami, była „Pieśń o żołnierzach Westerplatte” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, a także „Co mi tam troski” Władysława Broniewskiego. I  jak można się spodziewać książkę zamyka: Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród…, czyli nieśmiertelna „Rota” – Marii Konopnickiej.

Z tej książki zapamiętałem ustęp opowiadania Zofii Kossak-Szczuckiej, ”Mazur z zagranicy”, w którym mała dziewczynka z Mazur, Greta, zaśpiewała w śląskiej gospodzie zamiast „Ich habe einen Garten”,  polską piosenkę:

„Stoi najmilejsy, gdzie roza przekwita,

Tam jego najmilsa w złotej księdze cyta

Lubenko, lubenko, uchyl mi okienko,

Co jesce obace, gdzie twoje ocenko.

W okienku stojała, śneptuskiem kiwała,

Wróć się, mój namilsy, bede cie kochała…”

Do dziś jeszcze nie doszedłem do tego, co znaczy mazurskie „śneptuskiem”, myślę że po prostu – chusteczką, ale bardzo mi się to słowo spodobało.

Przyszedł później czas na czytanie wielu innych książek, ale ta pierwsza zapadła na długo w pamięci. Te dziecięce, a potem młodzieńcze kontakty z literaturą miały wpływ na całe moje życie, choć jak łatwo się domyśleć dawne marzenia o powtórzeniu drogi Żeromskiego lub Reymonta spaliły na panewce. Tych dwóch pisarzy cenię sobie szczególnie, Żeromskiego ze względu na „Dzienniki”, a Reymonta za „Ziemię obiecaną”. A poza tym ich życiorysy są mi bardzo bliskie. Zawód nauczyciela pochłonął mnie bez reszty, potem był epizod działalności samorządowej, lata prysły jak bańka mydlana. I wtedy, gdy znalazłem się na bocznym torze życia publicznego zdałem sobie sprawę z tego, że przecież coś z tych marzeń może się spełnić. Nie ukrywam. Największą zachętą stała się możliwość swobodnego pisania na ekranie monitora i  dokonywania korekt w napisanym tekście. Był czas kiedy wydawało mi się to bardzo łatwe. Pisywałem więc coraz więcej. Wziąłem sobie do serca sentencję, że pisać każdy może… trochę lepiej lub gorzej. Rzecz w tym, by znaleźć czytelników. Od sześciu lat prowadzę blog internetowy, w którym koncentruję się na ukazywaniu ciekawostek z historii oraz piękna przyrody i krajobrazów naszego regionu. I to jest trafny wybór. Wielu z nas żyjących tu na ziemi wałbrzyskiej czuje potrzebę jej bliższego poznania. Kiedy zaś zdałem sobie sprawę z tego, że bez pisania nie mogę żyć i że warto byłoby to wszystko utrwalić w formie książkowej, zacząłem się bawić w pisanie książek.  Ale pisanie przychodzi mi coraz trudniej. Tak więc idąc  za złotą myślą Tomasza Manna - chyba mogę się uznać  pisarzem, przynajmniej regionalnym.

A wracając do podręcznika „Nie rzucim ziemi”. Trzymam go jak talizman i nawet dziś chętnie do niego zaglądam, znajdując wciąż coś nowego, interesującego. I myślę o tym, jak ważną jest w życiu ludzkim pierwsza książka do polskiego. Taką książką był „Elementarz” Falskiego. Przetrwał lata zanim znaleźli się kolejni reformatorzy. I co? Ano to, że nie wymyślili nic lepszego. Dziś co parę lat politycy eksperymentują na sieci szkolnej, programach i podręcznikach. A mądrzy rodzice, którym udało się zachować „Elementarz” podsuwają go swoim sześciolatkom w domu i osiągają to, że ich dziecko, idąc do szkoły potrafi już przeczytać, że „Ala ma kota”, a „Ola ma psa”.

Ta pierwsza powojenna książka do polskiego nauczyła mnie prawdziwego patriotyzmu. I choć obecni politycy potrafią zohydzić to uczucie, usiłując z patriotyzmu uczynić narzędzie do zdobycia i utrzymania władzy, do wynoszenia się ponad innych i osiągania wszelakich  profitów, to moje przywiązanie do ziemi ojczystej przetrwa ten „czas burzy i naporu”, tak jak potrafiło przetrwać długie lata niewoli zaborczej lub okupacji wojennej w sercach milionów Polaków. Bo patriotyzm to dom rodzinny, to najbliższa rodzina, przyjaciele i sąsiedzi, to my wszyscy mówiący tym samym językiem, to nasze tradycje i obyczaje, to wreszcie ten cały piękny szmat ziemi od Bałtyku do Karpat, od Odry do Bugu, miejsce gdzie przyszło nam żyć i pracować, do którego umieramy z tęsknoty, gdy przyjdzie nam go opuścić.

Niestety, wciąż jeszcze z naszym patriotyzmem jest tak, jak to napisał poeta młodopolski, Jan Kasprowicz:

Rzadko na moich wargach –

Niech dziś to warga ma wyzna  -

Jawi się krwią przepojony,

Najdroższy wyraz: Ojczyzna.

Widziałem, jak się na rynkach

Gromadzą kupczykowie,

Licytujący się wzajem,

Kto Ją najgłośniej je wypowie.

Widziałem jak między ludźmi

Ten się urządza najtaniej,

Jak poklask zdobywa i rentę,

Kto krzyczy, iż żyje dla Niej.

Widziałem, jak do Jej kolan –

Wstręt dotąd serce me czuje –

Z pokłonem się cisną i radą

Najpospolitsi szuje

Widziałem rozliczne tłumy

Z pustą leniwą duszą,

Jak z dźwiękiem orkiestry świątecznej

Resztki sumienia głuszą.

Sztandary i proporczyki

Przemowy i procesyje

Oto treść Majestatu

Który w niewielu żyje.

Więc się nie dziwcie – ktoś może

Choć milczkiem słuszność mi przyzna –

Że na mych wargach tak rzadko

Jawi się wyraz: Ojczyzna !...

Gdyby tak wreszcie Ci „prawdziwi Polacy” z kruchty Ojca Rydzyka, z pochodów i wieców smoleńskich pod wodzą Wielkiego Prezesa, ci padający na klęczkach przed obrazem Najświętszej Panny-Dziewicy w klasztorze na Jasnej Górze, by potem obrzucać błotem tych wszystkich, którzy nie mają do nich zaufania, którzy nie wierzą w każde ich słowo i w szczerość ich intencji – gdyby ci „patrioci od siedmiu boleści”  zrozumieli, że patriotyzm i Ojczyzna to nie są karty do gry wyborczej – byłoby nam wszystkim znacznie lżej na sercu i duszy, a kraj nie byłby podzielony jak teraz i ludzie nie skakali by sobie do oczu z powodów politycznych. Gdyby… Tak, ja marzę, podobnie jak Kasprowicz przed ponad stu laty. Świat się zmienił, są jednak rzeczy stanowiące constans. Niestety…

Fot. Zbigniew Dawidowicz