Słowiańskie korzenie tej ziemi

panorama Głuszycy

Przytaczam drugi rozdział mojej książki "Głuszyca - miasto włókniarzy", z tą nadzieją, że zainteresuje on nie tylko Głuszyczan, ale nas wszystkich - mieszkańców ziemi wałbrzyskiej.

Źródła materialne i pisane wskazują, że tereny Pogórza Sudeckiego zasiedlone zostały w czasach prehistorycznych, ale wyraźne ślady osadnictwa w regionie wałbrzyskim wywodzą się z czasów piastowskich.

Sudety Wałbrzyskie należały wówczas do książąt śląskich, najdłużej do księstwa świdnicko-jaworskiego. Początkowo nie stanowiły one szczególnej wartości, bowiem region ten położony wysoko ponad poziomem morza różnił się wyraźnie od nizin strzegomsko-świdnickich zarówno klimatem jak i brakiem terenów uprawnych. Góry pokryte bujnym lasem stanowiły naturalną granicę od zachodu i pełniły głównie funkcję obronną. Wykorzystywano je do budowy grodów strzegących granic księstwa.

Zanim rozpoczęła się germanizacja Śląska zapoczątkowana głównie przez Henryka Brodatego (1201-1238), który chętnie przyjmował osadników niemieckich, teren Sudetów Wałbrzyskich zaludniony był przez żywioł słowiański. Wymowne świadectwo tego faktu dają nam nazwy topograficzne potoków górskich, rzek, gór, osad i grodów, których późniejsze niemieckie nazewnictwo wyraźnie wskazuje na pochodzenie polskie.

Sprawie tej poświęcił swoje prace historyk wałbrzyski dr Alfons Szyperski, uzasadniając polskość Wałbrzycha i okolic w świetle najstarszych nazw geograficznych.

Przyjrzyjmy się zatem rodowodowi niektórych bliskich nam nazw geograficznych. Wspominaliśmy już rzekę Bystrzycę, dopływ Odry. Jej niemiecki odpowiednik, Weistritz posiada wszystkie cechy zapożyczenia nazwy u Słowian, podobnie Łomnica, niemieckie Lomnitz. Po niemiecku słowa te nic nie znaczą.

Wieś Bistricza zapisana została w dokumencie biskupa Waltera już w 1150 roku. Słowo Bystrzyca jest typowo polską nazwą i wywodzi się od bystrego, czyli prędkiego biegu wody. Wieś Łomnicę zanotowano już około roku 1385. Reibnitz – Rybnica tłumaczy się sama jako potok rybny. Wieś o tej samej nazwie zanotowano również około roku 1305. Podobnie ma się rzecz z wieloma innymi nazwami w tym regionie. Są one typowe dla rzecznego nazewnictwa w Polsce i dowodzą o zasiedleniu ludu polskiego w górach wałbrzyskich na wiele lat przed kolonizacją niemiecką.

W wieku XIV i XV większość osad podsudeckich zostaje skolonizowana przez Niemców, germanizują się także dwory książęce.

Pogórze Wałbrzyskie zamienia się stopniowo w cmentarzysko słowiańskie. Ale germanizacja nie objęła całej okolicy Wałbrzycha. Jeszcze z końcem XVII wieku istniały wsie polskie tuż pod Świdnicą, o milę drogi od Wałbrzycha.

Czy możemy z całą pewnością coś powiedzieć o osadnictwie polskim na terenie dzisiejszej Głuszycy ? 

Funkcjonujące od wielu lat potoczne określenie powrotu Polaków na Ziemie Zachodnie jako na „ziemie poniemieckie” nie znajduje uzasadnienia w piastowskiej przeszłości Śląska. Śląsk był przede wszystkim słowiański. Za czasów Bolesława Chrobrego stał się ekonomicznie i administracyjnie integralną częścią państwa polskiego. Poprzez utworzenie biskupstwa we Wrocławiu podległego archidiecezji w Gnieźnie wszedł również do struktury organizacyjnej Kościoła Polskiego.

Upowszechniona na Śląsku w okresie rozbicia dzielnicowego kolonizacja na prawie magdeburskim wcale nie oznaczała germanizacji Śląska. Prawo czynszowe było wprawdzie niemieckie, ale nowi osiedleńcy byli w dużej mierze Polakami. Nieraz kolonizowano według prawa niemieckiego tę samą ludność, która dotąd na wsi siedziała. Niemcy ciągnęli wprawdzie do Polski, bo w Niemczech w II połowie XIII wieku panowało bezkrólewie, nieład i rozboje, ale ani ich nie było tak wielu, ani nie zapisali się tak chlubnie, jak sami to głoszą. Ludność słowiańska i bez nich znała się dobrze na uprawie roli i posługiwała się pługiem żelaznym, a pierwsze kopalnie rudy na Śląsku zakładali Włosi.
Można więc śmiało przypuszczać, że pierwszymi osiedleńcami na terenach dzisiejszej Głuszycy byli Słowianie, a pierwsze budowle wznoszone były z inicjatywy książąt polskich.

Świadczą o tym chociażby interesujące dzieje zamku Rogowiec, najstarszego świadka dziejów naszych okolic. Znajdował się on na szczycie Jeleńca Małego – 809 m i nie ma chyba mieszkańca Grzmiącej, który nie potrafiłby wskazać drogi na ten szczyt, gdzie do dziś można oglądać ruiny budowli, a studenci archeologii z uczelni wrocławskich mają tu swój poligon doświadczalny.

Zamek ten zbudował w roku 1292 Bolko I Świdnicki, prawnuk Świętej Jadwigi i Henryka Brodatego. Rogowiec stanowił więc kolejny gród obronny, podobnie jak Grodziec, Osiek, Stary Książ, Cisowiec, Radosno. Wszystkie one stały na straży granic księstwa, broniły do niego dostępu.

Po roku 1301 zamek Rogowiec stał się siedzibą rycerzy rozbójników, którzy w sile około 100 osób łupili i plądrowali okolice, zapuszczając się aż do odległego o około 90 km Brzegu nad Odrą.
Za panowania Bolka II Jaworsko-Świdnickiego na zamku zapanował ład i porządek. Lata 1361 – 1374 to najświetniejszy okres w historii zamku. Panem jego został dworzanin Bolka II, doradca i totumfacki jego żony Agnieszki, Mikołaj Bolcze.

O dalszych losach zamku Rogowiec dowiadujemy się ze źródeł niemieckich z 1497 roku. Potwierdzają one całkowite zniszczenie wiosek Grzmiącej i Rybnicy w okresie wojen husyckich, toczonych na tym terenie w latach 1419 – 1463. W tym czasie Rogowiec dostał się w ręce rodu Schellendorfów, cieszącego się złą opinią z uwagi na prowadzone rozboje na pobliskich szlakach handlowych.

W roku 1466 Hans i Nikolas von Schellendorf wzięli w zastaw od króla czeskiego Jerzego z Podiebradu zamek Książ. Nastąpiło wówczas połączenie pod jednym zarządem zamków: Książ, Rogowiec, Radosno. Zamki te obsiedli raubritterzy, sławni rycerze-rabusie, napadający na wędrownych kupców, którzy z towarami przemierzali szlak z Wrocławia do Pragi, wiodący między innymi przez Głuszycę, Rybnicę, Mieroszów.

Wspólna akcja miast śląskich oczyściła zamki z rabusiów i stworzyła korzystne warunki do ponownej kolonizacji zniszczonych wiosek.

Hans von Schellendorf za sprzeczny z prawem rozbój stracił zaufanie króla Czech, Macieja Korwina, który w 1483 roku, po uprzednim odebraniu mu praw zarządzania tymi zamkami, rozkazał zamki Rogowiec i Radosno zburzyć.

Niebezpieczeństwo jakie stwarzały te zaszyte w lasach budowle okazało się dla władcy praskiego większe od ewentualnych korzyści z ich posiadania. Dobra ziemskie należące do Rogowca i Książa zarekwirowano dla korony czeskiej.

Posiadłość Rogowiec liczyła wówczas 17 wiosek. Większość z nich istnieje do dziś, są to: Głuszyca, Grzmiąca, Rybnica, Radosno, a także Mieroszów z Różaną i Niedźwiedzica w dzisiejszej gminie Walim.

Fot. Marzena Michalik