Głuszyca kolebką przemysłu lekkiego - II polowa XIX wieku

dolna część miasta

Co stanowi w historii źródło życia, owe „spiritus movens” istnienia, pozwalające przetrwać najgorsze, wydobyć się z dna upadku i zamętu ?

Czy wystarczającym jest ten pierwotny zaczyn, ślad wielkości, która przeminęła, ale nie została wymazana do cna ?

„Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna,

co mnie żywemu na nic, tylko czoła zdobi,

lecz po śmierci was będzie wiodła niewidzialna,

aż was – zjadaczy chleba – w aniołów przerobi”

Tak pisał Słowacki w wierszu „Testament mój”, wierząc w tajemną moc swej sławy. A nam cóż pozostało dzisiaj, aby się w anioły przemienić. Czy wspomnienia z przeszłości naszego miasta mogą ożywić dzisiejszych tułaczy, pchnąć do czynu ?

Bo czynu potrzebuje dziś miasto jak kwiat dżdżu, miasto nasze, nad którym zawisły po raz kolejny w dziejach czarne chmury.

Spójrzmy więc w przeszłość, przyjrzyjmy się jak to nieszczęsne miejsce, palone i plądrowane przez zawieruchy wojenne, potrafiło wciąż odradzać się z nową siłą i nową nadzieją.

Wiek XIX, to czas przełomu, okres ścierania się dwóch formacji społeczno – gospodarczych – kapitalizmu i feudalizmu, dwóch systemów politycznych – republiki i monarchii. Przesilenie miało miejsce w 1848 roku. Ruchy rewolucyjne i narodowowyzwoleńcze ogarnęły wówczas całą nieomal Europę, a w historii otrzymały wdzięczną nazwę – Wiosny Ludów. Jest to czas pojawienia się ruchu robotniczego, podbudowanego teorią filozoficzno-społeczną K. Marksa i F. Engelsa. To właśnie w tym samym 1848 roku pojawił się „Manifest Komunistyczny” wzywający proletariuszy wszystkich krajów do rewolucji.

Dziś z perspektywy czasu możemy spojrzeć na te wydarzenia z odpowiednim dystansem, wtedy dla setek tysięcy robotników były to iskry rozniecające nowe nadzieje.
Burzliwe wydarzenia wojenne, wstrząsy rewolucyjne, zawirowania wolnego rynku i konkurencji, wszystko to odbiło się wyraźnie w niespokojnych dziejach osady nad Bystrzycą – Głuszycy.

Po Kongresie Wiedeńskim mimo pewnego uspokojenia politycznego nie nastąpiło spodziewane prosperity. Tkactwo lniane spotkało się nie tylko z utratą tradycyjnych rynków zbytu na Zachodzie opanowanych przez konkurencję tkalni mechanicznych, ale napotkało innego wroga – bawełnę. Pojawiła się ona w roku 1827 na terenie niedawno utworzonego powiatu wałbrzyskiego (do 1818 roku obszar ten podlegał Świdnicy).

W 1840 r. Głuszyca była dużą wsią tkaczy. Prym wiodła manufaktura tkacka braci Grossmanów z krosnami mechanicznymi konkurująca z powodzeniem z tkaczami chałupnikami rozsianymi na całej przestrzeni. Najwięcej ich było w Głuszycy Górnej.

Sytuacja gospodarcza nie była pomyślna, pogarszało się położenie tkaczy, ich produkcja staniała i stała się nieopłacalna. Odbiciem tego był słynny bunt tkaczy w Bielawie i Pieszycach w 1844 roku. Znalazł on swoje miejsce w literaturze, w znanej sztuce niemieckiego dramaturga za Szczawna-Zdroju, Gerharta Hauptmanna, „Tkacze” (1892 rok, wydanie polskie 1905 r.). Sztukę uznano za wzór nowoczesnego dramatu społecznego, zaś pisarz za całokształt twórczości doczekał się nagrody Nobla w 1912 roku. Sam zaś bunt tkaczy znalazł poparcie także w Głuszycy, a konsekwencją tego były represje wobec jego uczestników.

Początek przemysłu bawełnianego w Głuszycy wiąże się z datą 1841 roku. Wówczas to fabrykant Grossman przy ul. Leśnej uruchamia 50 krosien mechanicznych i buduje farbiarnię. Zakład był własnością Grossmana i Instytutu Handlu Morskiego w Berlinie, który dał kredyty budowlane. W ciągu 5-ciu lat fabryka rozwija się tak intensywnie, że liczy już 200 krosien. Do spółki przystępuje wtedy fabrykant wrocławski R. Reichenheim, dzięki czemu w rok później (1847) zakład liczył 300 krosien i zatrudniał 1500 tkaczy ręcznych poza zakładem. W tym też roku tuż przed Wiosną Ludów miała miejsce ponowna fala głodu wywołana nieurodzajem, w okolicznych wioskach tysiące ludzi umarło z głodu. Reichenheim sprowadził mąkę ze Wschodu, zbudował piekarnię, robotnicy otrzymywali przydziały chleba i mięsa. W celu przeciwdziałania zamknięciu fabryki utworzono odziały „straży ludowej” złożone z uzbrojonych tkaczy. W 1850 roku powstała kasa chorych, a w rok później rozpoczęto budowę szpitala. 

Lata 50-te i 60-te są dla Głuszycy przełomowe, wiąże się to z zapoczątkowaniem budowy nowej fabryki bawełnianej.

W 1852 roku dom handlowy z Wrocławia Meyera Kauffmanna, niemieckiego Żyda, podjął się budowy tkalni i farbiarni (teren byłego Zakładu I „Piast”). W  1854 roku nastąpiło ich uruchomienie. W cztery lata później nową przędzalnię lnu buduje fabrykant Julian Webski na miejscu dzisiejszych DZAT „Nortech”.

Reinchenheim też nie zasypia gruszek w popiele, w 1861 roku rozpoczyna budowę drugiej tkalni na 551 krosien, a w latach 1863 – 1864 wybudował przędzalnię czesankową wg „angielskiej mody” (dzisiejszy „Argopol”). Ta inwestycja okazała się na owe czasy bardzo nowoczesna, wzbudziła duże zainteresowanie w niemieckiej prasie. Podziw budziła architektura budynków, pionierskie wykorzystanie przestrzeni i kompozycja urbanistyczna Obok zakładów przemysłowych rozwija się transport i komunikacja oraz infrastruktura osiedla.

W 1861 roku wybudował Reinchenheim dom dla sierot liczący 30 miejsc (dzisiaj odział wewnętrzny szpitala), w tym samym roku zostaje uruchomiona apteka. Dla farbiarni niezbędnym staje się stały rezerwuar wodny, stąd budowa w latach 1865 – 1866 stawów wodnych (IV i V). Dwa następne wybudowano w latach późniejszych. W roku 1871 Głuszyca otrzymała telegraf.

W drugiej połowie XIX w. Głuszyca rozwijała sie szybko, do czego przyczyniło się uruchomienie w 1880 r. linii kolejowej z Wałbrzycha do Klodzka, a w 1904 r. połączenie Jedliny ze Świdnicą, co ułatwiło transport surowca i gotowych produktów z miejscowych tkalni. Równoczesnie Głuszyca stała się miejscowością turystyczną na skrzyżowaniu atrakcyjnych szlaków turystycznych w Górach Suchych i Sowich. Turystów przyciągały miejsca noclegowe i gospody. Szczególną popularnością cieszyła się stylowa “Sonne” oraz zabytkowa karczma “Pod Jeleniem”. W okresie miedzywojennym funkcjonowały 4 gospody, w tym w dwóch było po 15 miejsc noclegowych, działało też schronisko młodzieżowe. Głośnymi stały się też gościńce w uroczo położonych w górach okolicznych wsiach – Sierpnicy, Zimnej Wodzie, Łomnicy , Grzmiącej i Rybnicy. Sierpnica i Łomnica znalazły się na mapach turystycznych jako najbardziej atrakcyjne miejsca na szlakach turystycznych Sudetów.

Uważny czytelnik, jak sądzę, zorientował się, że oto wkroczyliśmy w najświetniejszy okres w historii Głuszycy.

Druga połowa XIX stulecia jest tym okresem, który uczynił z małej rzemieślniczej osady typowe kapitalistyczne osiedle robotnicze. Wystarczyło 20 – 30 lat prosperity, aby rozległa kotlina śródgórska wypełniała się wysokimi murami hal fabrycznych, kominami kotłowni, budynkami handlowymi, administracyjnymi, usługowymi i mieszkalnymi. W XX-te stulecie wkroczyła Głuszyca jako liczące się robotnicze miasto oraz atrakcyjna miejscowość letniskowo-turystyczna

Czy oznaczać to będzie ostateczny koniec niepowodzeń ? – o tym i o jeszcze innych frapujących zdarzeniach z przeszłości miasta w kolejnych rozdziałach.