Czarnym szlakiem

grupa młodzieżowa na trasie czarnego szlaku martyrologii

Wiele lat temu pojawił się na mapach turystycznych Gór Sowich wyznaczony wcześniej i dobrze oznakowany Czarny Szlak Martyrologii. Celem było upamiętnienie pomordowanych więźniów filii obozu Gross-Rosen zatrudnionych przy budowie kompleksu „Riese”, czyli „Olbrzym”  w Górach Sowich, znanej już obecnie coraz bardziej niemieckiej, podziemnej inwestycji militarnej. Wiadomo, że przy tej budowie prowadzonej z niezwykłym rozmachem z osobistego rozkazu i pod nadzorem Adolfa Hitlera, wykorzystano w latach 1944 - 1945 kilkadziesiąt tysięcy więźniów z niedaleko położonego w Rogoźnicy pod Strzegomiem obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Zdecydowana większość z nich umarła z wyczerpania, głodu i chorób. Nie udało się jak dotąd odkryć masowych mogił więźniów, ukrytych gdzieś w leśnych usypiskach. Na czarnym szlaku mamy jednak symboliczne cmentarze w Kolcach i Walimiu, na których pochowanych została garstka nieznanych z imienia i nazwiska straceńców. Tam uczestnicy pieszych rajdów turystycznych czarnym szlakiem martyrologii oddają cześć pomordowanym.

Czarny Szlak Martyrologii wiedzie najbardziej charakterystyczną trasą, związaną z „Riese” nie obejmuje on wszystkich obiektów wchodzących w skład projektu, ale przejście go daje dobre wyobrażenie o gigantycznym rozmiarze prac prowadzonych w Górach Sowich. Na szlaku znajdują się jeszcze liczne ślady tej inwestycji, w tym zagospodarowane turystycznie podziemne sztolnie i pozostałości obiektów naziemnych.

Szlak zaczyna się na stacji kolejowej w Głuszycy Górnej. Docierały tu transporty więźniów z całej Europy do pracy przy budowie kompleksów Riese. Dalej czarny szlak biegnie wzdłuż linii kolejowej Wałbrzych – Kłodzko i dochodzi do wsi Kolce. Tu można się zatrzymać na cmentarzu żydowskim, miejscu pamięci ofiar faszyzmu. Kolejny etap stanowi „podziemne miasto” pod Osówką, budzące grozę podziemne sztolni i hale, a w dalszej kolejności budowle naziemne, tzw. Kasyno Hitlera i „Siłownia”. Stąd czarny szlak prowadzi do Walimia. Po drodze możemy obejrzeć najwcześniej udostępnione do zwiedzania podziemne sztolnie pod górą Ostrą w Rzeczce, a następnie największy kompleks podziemny pod Włodarzem. Na dużych łodziach poznajemy część sztolni w związku z tym, że są one wypełnione wodą. W dalszej kolejności czarny szlak wiedzie do Jugowic Górnych. Tu na poboczach Działu Jawornickiego znajdują się kolejne sztolnie kompleksu Jugowice. To najbardziej tajemnicze miejsce. W jednym z korytarzy przy wejściu zamontowano dwie pary ciężkich metalowych drzwi. Być może jest to jedna z gotowych sztolni w Riese. Nikt jeszcze nie zdołał odkryć jej tajemnicy, bo kilka metrów za wrotami oberwane skały blokują dostęp. W Jugowicach są jeszcze kolejne zasypane wejścia do sztolni. Przechodzimy dalej pod wiaduktem kolejowym nieczynnej linii Świdnica - Jedlina i nasza wędrówka kończy się na stacji kolejowej w Jugowicach dokąd dojeżdżały transporty więźniów do pracy w obozach AL Rise.

I Zlot Szlakiem Martyrologii,  miejscu zbiórki - CK w Głuszycy

Czarnym Szlakiem Martyrologii od dziesiątków lat z początkiem maja organizowane były przez Walim we współpracy z wałbrzyskim PTTK, Komendą Hufca ZHP piesze rajdy turystyczne. Stały się one piękną i ważną wychowawczo tradycją, zwłaszcza że w rajdach uczestniczyła głównie młodzież Brały w nich udział dziesiątki osób najczęściej dobrze wspominających to wydarzenie. Dwa lata temu nastąpiła przerwa i wydawało się, że to już koniec . Ale znaleźli się pasjonaci tym razem w Głuszycy, a  inicjatywę i patronat nad imprezą przejęła głuszycka Osówka. W sobotę 11 maja miał miejsce I Zlot Szlakiem Martyrologii. Do mety pod Osówką prowadziły dwie trasy typowo turystyczne z Głuszycy pod opieką przewodników turystycznych i współorganizatorów – Mariusza Wojciechowskiego i Ireneusza Leczykiewicza.. Zakład Turystyczny „Osówka” na czele z dyrektorem, Zdzisławem Łazanowskim przygotował zlot profesjonalnie, zapewniając dobrą informację i promocję za pomocą Internetu, plakatów i zaproszeń. Udało się zgromadzić na starcie ponad 60-ciu uczestników – zapalonych turystów i młodzież z głuszyckich szkół, a także z domu dziecka w Jedlinie-Zdroju. Niestety, z zaproszenia nie skorzystał wałbrzyski PTTK, ani też Komenda Hufca ZHP. Szkoda, bo organizatorzy liczyli, że uda się Zlot Martyrologii spopularyzować w Wałbrzychu.

W Głuszycy na cmentarzu ofiar faszyzmu w Kolcach miała miejsce podniosła uroczystość. Wzięła w niej udział burmistrz miasta, Alicja Ogorzelec, uczestniczyła także wicedyrektor Wałbrzyskiego Muzeum Gross-Rosen, dr Dorota Sula, autorka licznych opracowań naukowych o „Riese”. Zapalono znicze i wysłuchano okolicznościowych przemówień. Deszczowa pogoda nie przeszkodziła wyruszyć na trasy, a na koniec zamiast ogniska uczestnicy zgromadzili się w salce restauracyjnej „Osówki”, gdzie czekał na nich gorący posiłek. Dyrektor Łazanowski osobiście obdarował uczestników pamiątkowym pakietem folderów promujących atrakcje turystyczne Głuszycy i regionu wałbrzyskiego.

Byłem na zakończeniu imprezy, rozmawiałem z młodymi uczestnikami, widziałem zadowolenie na twarzach mimo tego, że przez cały czas towarzyszył im na trasie siąpiący, majowy deszczyk. Wielu z nich miało okazję pierwszy raz uczestniczyć w takiej eskapadzie, a to co zobaczyli przeszło ich najśmielsze oczekiwania.

To cenna tradycja - majowa piesza wycieczka czarnym szlakiem, jednym z najatrakcyjniejszych szlaków w Górach Sowich, wycieczka która istotnie uczy i wychowuje. Co trzeba zrobić, by zachęcić do współpracy wałbrzyskie środowiska turystyczne i młodzieżowe?

Fot. aktualne ze strony internetowej Facebooku