O najstarszej religii świata

Motto:

„Wóz i koń, i pyszny pałac

dla kobiety blichtr to płonny.

Męża cień dla kochającej i kochanej żony

 droższy ponad wszystko…”

                         „Ramajana”

Moje ostatnie posty piszę „z duszą na ramieniu”. Wiem, że wskoczyłem do oceanu wiedzy, gdzie próbuję wydobyć sedno z jego przeogromnej wielości.  Wymaga tego krótki tekst blogu. W efekcie daję moim Czytelnikom suchy indeks najważniejszych wydarzeń i okruchy refleksji. Nie mogę się rozpisywać, bo taka jest współczesna rzeczywistość, w której parę minut czytania, to już jest duży uszczerbek czasowy, a przecież mamy codziennie tyle rzeczy do zrobienia, zobaczenia, usłyszenia i przegadania. A w ogóle – czytanie to dziś już nie przywilej, ani konieczność, ani obowiązek, to tylko i wyłącznie skutek dobrych nawyków wyniesionych z lat dzieciństwa i młodości.

Te wyrzuty sumienia mają uzasadnienie, bo to wszystko o czym piszę chłodnym językiem historyka działa na wyobraźnię Czytelników w sposób umiarkowany. Jest to tylko okazja do przypomnienia lub uporządkowania wiedzy. Nie udało mi się nawet w jednym procencie odsłonić całości wiedzy o tych odległych czasach i wydarzeniach, stanowiącej dorobek naszej nauki, a zwłaszcza pokazać nadzwyczajność osiągnięć umysłu i pióra najczęściej anonimowych dla nas twórców, których dla porządku nazywamy skrybami.

Ponieważ dotykam spraw religii wydaje się to szczególnie trudne, by nie narazić się na zarzut bałwochwalstwa, bądź też antyklerykalizmu. A przecież to o czym można się dowiedzieć z dawnych pism w znacznej mierze mieści się nie tyle w realnym, co w mistycznym świecie baśni,  fantazji, iluzoryczności.

Zastanawiam się, czy nie łatwiej i ciekawiej byłoby napisać coś więcej o Szecherezadzie, czyli o rozpalającej do białości naszą wyobraźnię „Baśni z tysiąca i jednej nocy”.

Książka ta opowiada o okrutnym sułtanie, który przekonany o niewierności kobiet, po nocy poślubnej pozbawiał życia każdą ze swych żon. Losu poprzedniczek uniknęła Szeherezada, która przez 1001 nocy opowiadała sułtanowi wymyślone przez siebie historie, nie kończąc ich nad ranem. Sułtan, powodowany ciekawością, co dzień odkładał wykonanie wyroku. W końcu zrezygnował z tego zamiaru, a Szeherezada na zawsze pozostała jego jedyną małżonką.

Autentyczność postaci Szecherezady jest wątpliwa, tak samo jak osoba sułtana wrażliwego na piękno słowa. Na ogół przyjmuje się, że „Baśnie z tysiąca i jednej nocy” są anonimowym zapisem ludowej literatury perskiej.

Najstarsza arabska wersja „Księgi tysiąca i jednej nocy” powstała zapewne  w Bagdadzie na przełomie IX i X wieku. Najpóźniej w połowie XII wieku zbiór ten został przeniesiony do Egiptu,  gdzie uległ dalszym przemianom, zyskując ostateczną formę w XV wieku.

Wspomnienie o „Szecherezadzie” nasuwa mi się w związku z tym, co chcę napisać o najstarszej religii świata, dziś określanej mianem hinduizmu. Wiadomo, że jej bohaterem jest nie tylko Rama, uznany za pierworodnego promotora tej religii, ale przede wszystkim znany nam wszystkim z imienia – „hinduski mesjasz” - Budda. Śledząc opisaną przez ich następców drogę życiową trudno się ustrzec przed rodzącymi się wątpliwościami co do prawdopodobieństwa tego przekazu. Podobnie ma się rzecz z Nowym Testamentem, jeśli chodzi biografię Jezusa Chrystusa opisaną w kilkadziesiąt lat po jego śmierci przez jego uczniów-apostołów. W jednym i drugim przypadku zadajemy sobie pytanie, ile w tym prawdy, a ile literackiej fantazji.

W pierwszej połowie tysiąclecia p. n. e. rozpowszechniła się w Indiach religia opisana w wielkim epickim poemacie - „Ramajana”. Jest to historia tak urzekająca, że warto jej poświęcić parę słów.

Ongiś bardzo dawno temu – w czasach nie opisanych lecz zapamiętanych -  urodził się książę imieniem Rama. Będąc jeszcze chłopcem Rama zabił potwornego demona terroryzującego ludność. (To coś jak nasz szewczyk Skuba, pogromca Smoka Wawelskiego). Doszedłszy do wieku męskiego poślubił księżniczkę Sitę. Łącząc w sobie siłę, męstwo, urodę i cnotę, wzbudził zazdrość swego ojca, który rozkazał mu opuścić królestwo.

Legenda głosi, że opuściwszy dwór ojca, Rama zawędrował do czarodziejskiego gaju. Tam uwolnił kilku świętych mężów dręczonych przez złe duchy. Rozgniewany tym strażnik lasu, Rawana, porwał jego żonę Sitę i uprowadził do swej fortecy.

Ramie przyszła z pomocą wielka armia niedźwiedzi i małp. Pokonał on Rawanę i odzyskał swą żonę, która by udowodnić, że dochowała mu wierności skoczyła do płonącego stosu.  Z ognia wyszła jednak nietknięta, uratował ją bóg ognia, Agni, w przekonaniu, że jest niewinna. Rama powrócił do swej krainy i został królem. Jako władca stał się bezwzględnym propagatorem starożytnej hinduskiej wiary. Będąca na wygnaniu Sita, której Rama nadal nie ufał,  urodziła dwóch synów, a sama poprosiła ziemię, by ją pochłonęła. I tak się stało. Rama objął synów opiekuńczymi skrzydłami, a na koniec przekazał im królestwo, a sam wstąpił do nieba.

Każdy Hindus zna treść „Ramajany” liczącej 24 tysiące rymowanych dystychów. Epos ten został podobno napisany w sanskrycie – klasycznym języku Indii. Rama jest uznawany za siódme wcielenie boga Wisznu, za uosobienie męstwa, ogniwo łączące ludzi ze światem bogów. Tymczasem Sita stanowi ideał hinduskiej kobiecości, wierności i cnoty, jest przykładem całkowitego oddania się swemu boskiemu panu.

Ale w drugiej połowie tysiąclecia p.n.e. pojawił się na indyjskiej ziemi zupełnie nowy reformator religijny – Budda.

 

Był on  synem króla Śuddhodany z rodu Śakijów, których państwo leżało w granicach dzisiejszych Indii i Nepalu. Jego narodziny wyznacza się zwykle na około 563 r. p.n.e. Tradycja buddyjska utrzymuje, że już wcześniej bramini, czyli wysocy kapłani hinduizmu wyczytali ze snu jego matki, że zostanie on Buddą – szczęśliwym duchem, że osiągnie prawdziwe oświecenie i harmonię z otaczającą go rzeczywistością.

Młodego księcia otaczał przepych, już jako dziecko zdradzał on tęsknotę do głębszych myśli i chęć poznania istoty życia ludzkiego. Ojciec i cała rodzina oddawali mu cześć, martwiąc się tym, że gdy dorośnie, to może ich opuścić. Gdy więc syn skończył 16 lat na życzenie ojca poślubił księżniczkę, z którą w parę lat później w wieku 29 lat miał dziecko. Pewnej nocy książę opuścił żonę i dom rodzinny dosiadłszy ulubionego konia i w towarzystwie wiernego sługi Czanny wyruszył w świat. (Coś nam to się kojarzy z Don Kichotem, choć oczywiście to wszystko co się działo na Półwyspie Iberyjskim dotyczy czasów nowożytnych).

Gautama (bo takie imię nosił dotąd Budda) zatrzymał się w malowniczej okolicy Uruweli, gdzie dołączyło do niego pięciu towarzyszy. Narzuciwszy sobie surowy rygor wyrzeczeń spędzili razem 6 lat, oddając się medytacjom. Siedząc pewnej nocy pod drzewem Gautama doznał olśnienia. Pojął, że jedyną drogą człowieka winna być „droga prawdy”, czyli tzw. „ośmioraka ścieżka”:  poglądów, myśli, mowy, uczynków, środków utrzymania, dążeń, należytego skupienia i medytacji. Od tej chwili zaczęto go nazywać Buddą.

Asceci, jego towarzysze, stali się mnichami, założycielami pierwszej buddyjskiej wspólnoty zwanej sangha. Wkrótce dołączyli do nich świeccy neofici, którzy uznali drogę do zbawienia – dhammę – jako właściwy sens życia. Uczniowie Buddy zostali rozesłani po całym świecie jako wędrowni misjonarze. (Coś nam kojarzy się to ze znacznie późniejszymi żydowskimi Apostołami, ale takich paraleli pomiędzy obu religiami znajdziemy więcej).

Sam Budda odbywał podróże po całych Indiach głosząc swoją naukę i pozyskując do niej królów i mędrców. W wielu miastach doliny Gangesu zbudowano klasztory dla jego wyznawców, utworzono też zakon żeński.

Mając 80 lat Budda zapowiedział swą rychłą śmierć i jak zwykle w ostatnich słowach upomniał mnichów by nie ustawali w głoszeniu jego nauk.

Budda w swym przesłaniu zachęcał do unikania niewygód ziemskiego bytowania, dlatego potępiał nierówności kastowego systemu Indii. Nędzę uważał za źródło zbrodni i zepsucia, gloryfikował urodę życia i otaczającej nas przyrody, zobowiązywał wyznawców do wzajemnej miłości i szacunku (Skąd my to znamy?).

Życie Buddy stało się przedmiotem dociekań wielu uczonych - historyków i religioznawców.

Część badaczy uznaje, że postać Gautamy upiększono by udramatyzować jego rezygnację z uciech tego świata. Niektórzy uczeni wątpią w ogóle w istnienie takiego człowieka.

Wielu uczonych, badaczy, religioznawców dostrzega wyraźne wpływy hinduizmu na wszystkie inne rodzące się później religie na całym świecie. I to wzajemne przenikanie jest ogromną tajemnicą, rzeczą niepojętą, która skłania współczesnych intelektualistów do ekumenizmu, czyli porozumienia i współpracy pomiędzy różnymi wyznaniami.

Jak długi i szeroki jest świat – wszędzie istnieją religie i znajdują rzesze wyznawców. Ludzi uznawanych za ateistów jest znacznie mniej. Skąd się bierze  potrzeba Boga? Komu i dlaczego potrzebna jest religia? Dlaczego w pismach nazwanych świętymi tak wiele jest zjawisk abstrakcyjnych? To tylko niektóre z pytań nasuwających się po lekturze pism formułujących tzw. prawdy wiary. Czy nie mam racji jeśli powiem, że warto o to uczynić podmiotem naszych medytacji ?

Przy pomocy współczesnych środków komunikacji może ten proces trwać znacznie krócej niż  sześć lat. 

Fot. Zbigniew Dawidowicz