O poranku - swoista refleksja

Dzisiejszy post dedykuję mojemu serdecznemu przyjacielowi, Bronkowi z Piławy Górnej, który zachęcił mnie do promowania cenionych przeze mnie książek.

Piszę to wczesnym rankiem, bo ta pora dnia w moim przypadku jest najlepsza do pisania. Czuję jasność umysłu nawet wtedy, gdy za oknem na niebie kłębią się chmury, a nocne mary jeszcze całkiem nie opuściły mego Ego. Pozwala mi to żywić nadzieję, że to co dziś napiszę spotka się z zainteresowaniem moich znakomitych Czytelników.

Motto:

Płomień rozgryzie malowane dzieje

Skarby mieczowi spustoszą złodzieje,

Pieśń ujdzie cało…

(Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod)

Niewielu z nas zdaje sobie sprawę z prawidłowości, którą odkrywam coraz częściej i która zaczyna nabierać w mojej jaźni jakiegoś symbolicznego znaczenia. Próbuję odkryć co się kryje w jej konturach i czemu ma służyć. Wybitni znawcy, uczeni krytycy i historycy literatury zapewnie uknuliby przy tej okazji podnoszącą na duchu, patriotyczną teorię, że właśnie w Polsce, na naszych ziemiach,  niezależnie  od politycznego ich ukształtowania, rodziły się kariery najwybitniejszych luminarzy literatury polskiej i światowej. Cechą specyficzną tych karier było to, że twórcy ci emigrowali w pewnym momencie swego życia za granicę i tam dopiero otwierała się przed nimi szansa podboju świata. Wielu z nich było pochodzenia żydowskiego, ale byli też rdzenni Polacy. Niektórzy osiągnęli szczyty już jako pisarze francuscy, amerykańscy lub angielscy, ale są wśród nich pisarze i poeci posługujący się tylko językiem polskim. Dotyczy to też uczonych, czego najokazalszym przykładem jest Maria Curie - Skłodowska.

Co było powodem, że karierę robili poza granicami swego miejsca urodzenia, czy tylko sytuacja polityczna kraju pod zaborami, a po II wojnie światowej – pod wpływami sowieckimi? A może były też inne uwarunkowania wynikające z sytuacji materialnej lub rodzinnej, dla każdego z nich inne. To jest temat - rzeka, a wiele ciekawych wniosków znajdujemy w znakomitej książce „Zniewolony umysł” - Czesława Miłosza

Z polskich klasyków literatury moglibyśmy posłużyć się przykładami chociażby najwybitniejszych romantyków  -  Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego, a także Cypriana Norwida, zaś w muzyce  -  Fryderyka Szopena. Podbił świat swoją twórczością przebywający przez większość swego życia w Wielkiej Brytanii, powieściopisarz Joseph Conrad, właściwie Józef Teodor Konrad Korzeniowski herbu Nałęcz – pisarz i publicysta angielski pochodzenia polskiego. Syn pisarza i działacza niepodległościowego Apollona Korzeniowskiego i Ewy z Bobrowskich w 1894 osiadł  w Anglii i poświęcił się pracy pisarskiej. Jest autorem kilkunastu wybitnych powieści marynistycznych, takich jak „Szaleństwo Almayera”, „Nostromo”,  „Ocalenie” , „Lord Jim”, „Korsarz”.

Mamy jeszcze wielu innych wybitnych pisarzy, takich chociażby jak Noblista, Czesław Miłosz, tworzący głównie poza granicami kraju, albo też Sławomir Mrożek, który wyemigrował aż do Meksyku,  albo też literaci i publicyści skupieni wokół paryskiej „Kultury” Jerzego Giedrojcia.

To jest temat, któremu należałoby poświęcić zdecydowanie więcej miejsca, ale nie w  blogu. Parę dni temu opowiedziałem w moim poście o żydowskim pisarzu I. B.  Singerze, również Nobliście, którego korzenie wywodzą się z ziem polskich.

Dziś zaś chcę zainteresować moich Czytelników jeszcze jednym z wybitnych, ale jak sądzę niezbyt znanych w Polsce pisarzy. We wstępie do jednej ze swoich znakomitych powieści napisał on, co następuje:

„Niełatwo mi już pisać po polsku. A przecież kiedyś  -  nawet nie tak dawno: trzydzieści pięć lat temu – pisałem po polsku wiersze, kochałem się w polskiej poezji, chodziłem do szkoły Kreczmara na Wilczej… kto wie, może nawet po polsku myślałem. Ale w życiu bywa rozmaicie. Jak się to w moim życiu obróciło, czemu stało się tak, a nie inaczej, starałem się właśnie opowiedzieć w tej książce: może koleje mojego życia usprawiedliwią mnie przed polskim czytelnikiem, że nie stałem się Polakiem…

Jakże się to wszystko zdarzyło, jak doszło do tego, że mały chłopiec z pracowni kapeluszy i uczeń, który deklamował kiedyś w szkole „Konrada Wallenroda”, taką drogą wraca do Polski?”

Tą drogą dla Romaina Gary była nowo wydana w 1960 roku książka pt.„Obietnica poranka”. Trzymam ją właśnie w ręku i zadaję sobie pytanie, dlaczego dopiero teraz przykuła moją uwagę, jak to się stało, że nie wcześniej. Jak to możliwe, że tak mało wiemy o autorze książki?

Romain Gary, a właściwie Roman Kacev, urodzony w Wilnie w 1914 roku, wychowany przez samotną matkę z pochodzenia żydowskiego, z którą przeniósł się do Warszawy, gdzie spędził lata dzieciństwa i młodości. W wieku 14 lat znalazł się we Francji, bo tam właśnie widziała matka możliwość spełnienia jej marzeń, by syn ukończył studia i zrobił karierę artystyczną. I tak właśnie się stało. Romain Gary zdobył sławę jako pisarz ( jest autorem 30 powieści), a ponadto scenarzysta, reżyser filmowy, dyplomata. Kiedy cała Francja czekała na jego nowe książki po samobójczej śmierci jego byłej żony popadł w depresję i rok później w wieku 66 lat w 1980 roku strzelając z pistoletu w usta, poszedł w jej ślady.

Życiorysem Romana Gary można by obdzielić kilka postaci i żadna z nich nie mogłaby narzekać na banalną biografię. Po osiedleniu się we Francji studiował i podjął pierwsze próby literackie. W czasie II wojny światowej służył w lotnictwie francuskim, bombardował niemieckie łodzie podwodne, patrolował niebo nad Afryką. Po wojnie został dyplomatą (był konsulem generalnym we Francji) i pisał nieustannie. Jego pierwsze książki miały znakomite recenzje. Za „Korzenie Nieba” otrzymał Nagrodę Goncourtów. Ożenił się ze znaną amerykańską aktorką Jean Seberg, brylował w salonach i pisał pod pseudonimami, by oszukać wrogo nastawionych do niego krytyków. Opublikował w ten sposób  powieść „Życie przed sobą” (1975 r.), która odniosła oszałamiający sukces i ponownie zdobyła nagrodę literacką Goncourtów, co zdarzyło się we Francji tylko jeden raz.

(W Polsce taką pisarką, dwukrotną laureatką nagrody literackiej Nike jest Olga Tokarczuk).

Swoją biografię utrwalił  w „Obietnicy poranka”, książce, którą traktuję teraz jak talizman.

Pierwsze moje wzruszenie wywołał zacytowany na początku wstęp Romaina Gary, a w nim prośba o wybaczenie, że nie został Polakiem. Pisarz przypomniał mi zdarzenie z moich szkolnych lat. W liceum pedagogicznym w Brzegu nad Odrą  polonistka obdarzyła mnie zaufaniem w szkolnym teatrzyku. Grałem główną rolę – w inscenizacji „Konrada Wallenroda”. Niektóre fragmenty z  powieści poetyckiej Adama Mickiewicza pamiętam na pamięć do dziś. Mam jeszcze w oczach koleżankę z klasy, która partnerowała mi jako Aldona. I myślę sobie, to były dobre, niezapomniane czasy.

Przypomnę teraz zapamiętany przeze mnie króciutki fragment „Konrada Wallenroda” wciąż jeszcze aktualny, mimo upływu lat:

Gdybym był zdolny własne ognie przelać

W piersi słuchaczów i wskrzesić postaci

Zmarłej przeszłości;  gdybym umiał strzelać

Brzmiącymi słowy do serca spółbraci,

Może by jeszcze w tej jedynej chwili,

Kiedy ich piosnka ojczysta poruszy,

Uczuli w sobie dawne serca bicie,

Uczuli w sobie dawną wielkość duszy

I chwilę jedną tak górnie przeżyli,

Jak ich przodkowie — niegdyś całe życie.

W ten sposób kształtowały się w mojej szkole patriotyczne postawy niekoniecznie poprzez nakazy: musisz być patriotą, kochać swoją ojczyznę i Boga, składać hołd żołnierzom wyklętym, jak nie to cię „prawdziwi-patrioci” spod skrzydeł Ojca Rydzyka wyklną z kościoła, a w swej parafii nazwą parszywym Żydem, albo muzułmanem.

Wróćmy jednak do „Obietnicy poranka” Romaina Gary. To książka nie tylko autobiograficzna. Gary wyświetlił w niej w sposób sugestywny i błyskotliwy obraz swoich czasów. A mógł to zrobić dobrze z uwagi na karierę oficerską jako lotnik uczestniczący we francuskim ruchu oporu przeciw Hitlerowi, a po wojnie  wysoki w hierarchii dyplomata francuski. Dzięki temu poznał z autopsji czasy i ludzi. Jest to też książka będąca formą wdzięczności i hołdu dla matki, niespełnionej artystki, która całą swą tęsknotę za sztuką i sławą przelała na syna jedynaka.

W powieści Romain Gary spisał swoje reminiscencje z lat dzieciństwa, młodości i czasów wojny, zwracając szczególną uwagę na opiekuńczą rolę jego matki. Można odnieść wrażenie, że była ona jedyną, prawdziwą miłością jego życia. Powieść kończy się wkrótce po jej śmierci. Był to poważny wstrząs w życiu pisarza. W zakończeniu książki tak próbuje podsumować tę część swojego życia:

Służyłem Francji całym sercem, to tylko bowiem pozostało mi po matce, jeśli nie liczyć małej fotografii paszportowej. Piszę również książki, zrobiłem karierę i ubieram się – zgodnie z przyrzeczeniem – w Londynie, chociaż nie znoszę angielskiego kroju. Oddałem nawet ludzkości poważne usługi. Raz na przykład, kiedy byłem francuskim konsulem generalnym w Los Angeles, co przecież nakłada na człowieka pewne obowiązki, wszedłszy któregoś ranka do salonu, dostrzegłem tam kolibra, który przyfrunął z całkowitym zaufaniem, że to jest mój dom. Siedział na poduszce, drobny i zdumiony, zrezygnowany zapewne i struchlały i płakał najsmutniejszym głosem. Otworzyłem okno i koliber wyfrunął; rzadko mi się zdarzało przeżyć tak szczęśliwą chwilę – dało mi to pewność, że nie żyłem na próżno…

Chorowałem dość ciężko po wojnie, bo nie potrafiłem znieść myśli, że mógłbym nadepnąć mrówkę, nie potrafiłem znieść widoku chrząszcza, który wpadł do wody. I wreszcie napisałem książkę domagając się, by człowiek wziął pod opiekę przyrodę…

To wszystko. Trzeba będzie niebawem opuścić wybrzeże, na którym spoczywam od dawna słuchając morza. Będzie dziś wieczorem trochę mgieł nad Big Sur, zrobi się chłodniej, a ja nigdy nie umiałem rozpalić ognia i ogrzewać się samemu. Spróbuję zostać jeszcze chwilę i słuchać, wciąż bowiem mi się wydaje, że za chwilę zacznę rozumieć mowę Oceanu.

Im bardziej pusto jest na wybrzeżu, tym bardziej wydaje mi się zaludnione. Foki umilkły na skałach, a ja leżę z zamkniętymi oczami, uśmiecham się i wyobrażam sobie, że jedna z nich zbliży się zaraz do mnie cichutko i nagle poczuję tuż na policzku serdeczne dotknięcie pyszczka… Przeżyłem życie…

Przypomnę tylko, ta książka ukazała się w 1960 roku. Jej autor przeżył zaledwie część życia. Jeśli prześledzimy napisaną z niebywałą wnikliwością i pamięcią o drobnych szczegółach autobiografię Romaina Gary, to dopiero zrozumiemy jak obfita w rozmaitość wydarzeń, doświadczeń i doznań było ta droga życiowa, a przecież los pozwolił mu przedłużyć je o 20 lat. Pisarz zmarł śmiercią samobójczą w stanie głębokiej depresji. Jest to choroba, którą trudno sobie wyobrazić i jak się okazuje często nieuleczalna.

Nie piszę już więcej, bo tej książki nie da się streścić. Myślę, że warto ją przeczytać by się przekonać, że dążenie do wielkich sukcesów i sławy nie zawsze kończy się tak jak sobie to wyobrażamy i jakbyśmy sobie tego życzyli. A jest to prawda znajdująca potwierdzenie w życiorysach wielu wybitnych jednostek.

I oto konkluzja przemyśleń z dzisiejszego poranka. Przyjmijcie ją jako obietnicę, że nie jest ostatnią w moim blogu.