Stasiuk i Tokarczyk o istocie podróżowania. Część I

Ważną częścią składową życia każdego człowieka na tym biblijnym „padole płaczu”, który nazywa się ziemia  -  jest podróżowanie. Na ogół nie zdajemy sobie z tego sprawy. Dopiero potrzebni są  wytrawni eksploratorzy ziemskiego bytowania, a do tego wybrańcy bogów z greckiego Olimpu, by mogli nam zwykłym „zjadaczom chleba” to wszystko uzmysłowić. Los tak chciał, że i my Polacy możemy się cieszyć, bo w naszym panteonie mistrzów pióra mamy twórców, którzy potrafią o istocie podróżowania powiedzieć nieomal wszystko.

Wiem, że w blogowym poście mogę tylko dotknąć tematu, którego rozwinięcia musimy poszukać sami w ich twórczości. To co udało mi się wyłowić, to prawdziwa kropla ze źródła obfitości jakim są ich książki.

Odsyłam najpierw do rozważań  jednego z nich:

 „Zawsze chciałem jeździć i podróżować. Dlaczego podróż musi być daleka? Dlaczego do Kazachstanu albo Mongolii musisz jechać, by być w podróży? Podróż się zaczyna, jak z domu wychodzisz. Pamiętasz to uczucie, jak pierwszy raz z ogrodu za furtkę wyszedłeś? Przeżycie niebywałe! Masz dwa-trzy latka i oto wyszedłeś. Dom jest z tyłu, a przed tobą jest świat gigantyczny. I tak krok za krokiem idziesz. Dziesięć metrów, odwracasz się – dom jeszcze jest, jeszcze go widać… To jest wielka podróż tak naprawdę”  - tak pisze o podróżowaniu Andrzej Stasiak, prozaik, dramaturg, eseista z Beskidu Niskiego, autor kilkunastu książek.

Mam właśnie w ręce głośną jego książkę p.t. „Wschód”, niezwykły zapis podróży do Rosji, Chin i Mongolii. Czytam i ulegam melancholii, czuję nieprzemożoną siłę zafascynowania obrazami malowanymi słowem w niezwykle osobistej i przejmującej opowieści. Jakiż ten świat jest nie do opisania, niezmiernie bogaty, niepojęty, nieznany. W dalekiej i długiej podróży Andrzej Stasiak analizuje rozległość i nieograniczoność tego świata, a dzięki czujnej uwadze i spostrzegawczości wyłaniają się przed czytelnikiem  niepospolitości życia powszedniego napotkanych po drodze ludzi i zdarzeń. To co stanowi szczególnie cenną zaletę jego książki, to oryginalność odautorskich komentarzy. Wiele z nich budzi podziw i zaskakuje inteligencją, dowcipem i odwagą.

Nie, nie będę opowiadał o wschodnich doznaniach pisarza, zwłaszcza z przejazdu bezdrożami  syberyjskich przestworzy wielkiej Rosji. Tego się nie da opowiedzieć. Zbyt dużo jest w tej książce osobistych spostrzeżeń i przemyśleń autora. Fascynującym jest błysk nieznanego świata, który co rusz wzbudza zainteresowanie i zdumienie.  

Zachęcam jak najgorliwiej by choć na parę godzin sprzeniewierzyć się epidemii telewizyjnego okienka, zwłaszcza darować sobie kontakt z TVPiS, a także idiotycznymi panelami z naszymi „z bożej łaski” politykami.
 

 Dla zachęty przytoczę fragment z książki „Wschód” Andrzeja Stasiaka, by pokazać, że podróż może dostarczać zupełnie nowych estetycznych wrażeń i jak się okazuje jest ona immanentnym, pozazmysłowym libido każdego człowieka.

A oto subtelny obrazek z jego początkowej podróży samochodem po kraju:

„Wjechałem w to Podkarpacie i od razu zaczął się lód. Czterdzieści na godzinę i naprawdę nie dało się więcej. Ci, co próbowali, stali teraz z nosami w rowach i czekali na traktor. Wyprzedziła mnie straż pożarna na sygnale. Patrzyłem za nimi z podziwem. Była może ósma.

Szary, poranny lud stał na przystankach. Faceci palili. Miałem zamknięte okna, ale czułem ten zapach w zimnym, szklistym powietrzu poranka. Tak było po ósmej, bo w Radiu Maryja leciały godzinki. Ilekroć rano jadę gdzieś poprzez kraj, to słucham i śpiewam na cały głos:

Zacznijcie wargi nasze chwalić pannę świętą,

Zacznijcie opowiadać cześć jej niepojętą,

Przybądź nam Miłościwa Pani ku pomocy,

A wyrwij nas z potężnych nieprzyjaciół mocy…

Śpiewam, by przywołać pamięć swoich babek i dziadków. Tak robiłem i teraz, na tej gołoledzi. Przypomniałem sobie ich twarze. Były podobne do tych na przystankach. Ich domy były podobne do tych przy drodze. Ale zapamiętałem z dzieciństwa tę dziwną przemianę, gdy o poranku z ust dziadków zaczynały płynąć słowa pieśni. Zazwyczaj mówili ludową prozą, a raptem, nieoczekiwanie spływał na nich dar poezji:

Tyś krzak Mojżeszów boskim ogniem gorejąca,

Tyś różdżka Aronowa śliczny kwiat rodząca,

Bramo rajska zamknięta, różo Gedeona,

Tyś niezwyciężonego plaster miodu Samsona.

Dlatego gdy jadę przez kraj, rano, daleko od domu, zawsze tego słucham. Wyobrażam sobie swoich dziadków kiedyś i tych wszystkich ludzi o szarej godzinie poranka, teraz w domach, które mijam, wsłuchanych w pieśń, która zdaje się nie mieć końca…

Wyobrażam sobie, jak siedzą przy swoich radiach i kołyszą się lekko w tył, w przód, a ich usta bezwiednie podążają za modlitwą. W tył i w przód. W głąb  czasu, poza jego wyobrażalne granice nad Jeziora Gorzkie, nad Morze Trzcin, na pustynię Szur, na pustynię Sin, w cień Horebu i dalej aż na górę Niebo, z której otwierał się widok na Kanaan. W tył i w przód, szepcąc, powtarzając, śpiewając o Mojżeszu, Aronie, Gedeonie w połowie listopada minionego roku w Woli Rzeczyckiej, w Musikowie, Bąkowie, Chłopskiej Woli i w Podborku, Śpiewałem razem z nimi. W Stalowej Woli skończyła się gołoledź”.

Uchyliłem rąbka tajemnicy dla tych co nie mieli jak dotąd okazji rozkoszować się stylem pisarskim Andrzeja Stasiuka. Ale pierwsze strony jego opowieści to dopiero preludium, zapowiedź mistrzowskiej narracji, która wciąga czytelnika jak narkotyk w miarę podróży po Dalekim Wschodzie, Mongolii i przytłaczającym molochu – Chinach. Relacje z tych podróży są przeplatane wspomnieniami z krajowych wojaży na Podlasiu i Podkarpaciu, szczególnie atrakcyjnych, bo z kręgu nieznanego już ludziom młodym świata kołchozowego w PRL-u. Powieść Stasiuka to zręczny melanż refleksyjno-reporterski. Pokazuje jak pod wpływem frapujących doświadczeń z dalekiej podróży powraca pamięć o tym co miało miejsce wcześniej i stało się impulsem do poznania tego  egzotycznego dla nas dalekiego świata.

Dla Stasiuka fascynującym stał się Wschód skąd wyszły oddziały Czyngis – chana, a dziś świecą piekielnym blaskiem potęgi imperialne Rosji i Chin. I trudno się dziwić fascynacji pisarza wywodzącego się z obszarów wschodnich, gdzie promieniowanie azjatyckich kultur jest intensywniejsze niż na zachodzie Polski.

Dla nas Dolnoślązaków przede wszystkim liczy się Zachód. A ponieważ każdy z nas jest podróżnym, to w swych planach stawiamy na naszych zachodnich sąsiadów – Niemcy, Francję, Anglię, no i spełnienie wszystkich marzeń – Stany Zjednoczone.

A ja przy tej okazji chciałbym przełamać ten stereotyp i przynajmniej zachęcić moich wiernych Czytelników do lepszego poznania najbliższego sąsiada – Czechy. To zaskakujące jak mało o nim wiemy. Trudno nam się pogodzić z tym, że od Czechów możemy się wiele nauczyć, że są do przodu pod wieloma względami w gospodarce i kulturze, a przede wszystkim w turystyce.

Nie mówię o tym, że to przecież tuż „za miedzą”, że można tam dojść pieszo, a z dojazdem to już nie ma żadnego problemu. Czesi są bardzo gościnni i przyjaźnie nastawieni do Polaków. Miałem okazję wielokrotnie się o tym przekonać. Wyjazdy turystyczne dostarczają najlepszych wrażeń, bo Czechy są otwarte na turystów.

Skoro, jak to dostrzegł Andrzej Stasiuk, każdy z nas jest podróżnym, wykorzystajmy ten potencjał. Wcale nie musi to być podróż daleka, a Czechy mogą zauroczyć każdego. Ale mamy czym się zachwycić także w naszym kraju.

Jak widzi istotę podróżowania w swej książce "Bieguni" Olga Tokarczuk  -  opowiem w kolejnym poście.