W dolinie Weistritz

 

Różne drogi prowadzą do G.

A oto wstęp do mojej nowej książki "Głuszyca - miasto włókniarzy. Ciekawoastki z historii miasta". Jest ona już prawie przygotowana do druku. Jeszcze trwają prace nad oprawą graficzną i wyborem fotografii. Motto do książki zawdzięczam stałemu komentatorowi mojego blogu, znakomitemu Henrykowi  z Jugowa. Serdecznie za to dziękuję. Książka ukaże się wczesną wiosną tego roku wydana przez Stowarzyszenie Przyjaciół Głuszycy pod patronatem burmistrza miasta, Romana Głoda.

Prolog

Motto:

O Głuszycy z niemieckiej książki D.K.F. Moscha, tłumaczenie oryginalne Aleksandra Kuszyńskiego z 1821 roku.

"Maleńka Głuszyca utopiona w kotlinie śródgórskiej."

"Mała to osada rękodzielstwa, leży na posuwistości gór Waldenburskich ku wschodowi, do gór Sowich przyległa, w okolicy bardzo powabney, gorzystey i przyozdobioney lasami.

Domy tei osady zapełniaią po części głęboką dolinę, która się z pomiędzy gór wydobywa i aż do Tannhausen rozciąga, po części też są rozstawione po sąsiedzkich gór pochyłościach, na których się daleko posuwają. Kray iest dosyć dobrze zagospodarowany, tak iż wszystkie gatunki zboża dobrze się udaią; a szczególniey łąki są tu przewyborne.

Na schyłkach gór, osobliwie po nizinanach, nayduią się znaczne sady; wiele wsiów iest tak gęstymi zabudowana sadami, iż domy pomiędzy niemi nikną prawie jak w lesie.

Tu zwabią nas i oko przechodnia przyiemnie biało wytynkowane chaty wieyskie, tam starożytne i zniszczałe lepianki maiące dachy słomiane mchem porosłe, kominy drewniwne, małe okienka i drzwiczki, tu bawi nas świeża zieloność łąki i ogrodów, albo przyiemne zacienia sadów które się w koło domów znayduią; tu znowu rozkoszne i wesołe dzieci igraią na murawie, albo brodzą w chłodnych nurtach obok płynącego strumienia.

Można przeto chodzić po wąskich ścieszkach, które od domu do domu prowadzą, wśród sadów i ogrodów, wśród łąk i poziomych gaiów spuszczaiąc się coraz bardziey w dół.

Mieszkańcy doliny Weistritz żyją tu pospolicie bardzo długo, powiększey części mówią  niemieckim ięzykiem, lubo pomieszanym z obcemi Idiotyzmami, także po czesku. Trudnią się rolnictwem, wyrabianiem i bieleniem płócien, inna część trudni się wyrabianiem lnianych materyy, z których gatunki są szczególne; batist przedni, prosty, półbatist, obrusy i serwety modelowane, na reszcie rąbki gęste w kwiaty. Rozmaite żelazne narzędzia robią, a rozmaite drewniane roboty wyrabiaia.

Niedaleko Wuste-Giersdorf w opisanych górach znaiduią się trzy mieysca kąpielne;
Altwasser, Salsbrunn i Charlottenbrunn, z których każde swoim sposobem przyczynia się do ulżenia cierpiącej ludzkości."

 (archiwe.org/stream/)

Do tych, którzy jak ja czują więź emocjonalną i duchową ze swoim miejscem zamieszkania, adresuję zaczerpnięte z historycznych opracowań i kronik niemieckich, interesujące jak sądzę wyimki z historii naszego miasta – Głuszycy i naszego regionu wałbrzyskiego, żywiąc tę nadzieję, że nie będzie to lektura zbyt nużąca i że pozwoli ona poczuć się pewniej i bliżej przeszłości, z której płynie wiele cennych doświadczeń.

Głuszyca – ni to miasto, ni to wieś, rozciągnięte wzdłuż potoków górskich łączących się w szeroki nurt rzeki Bystrzyca osiedle robotnicze, podobnie jak cały region wałbrzyski, ma swoją ciekawą historię, okresy wzlotów i upadków, triumfów i klęsk, zachwytów i rozczarowań.

Wbrew temu co można by na pozór sądzić jest to historia wzbudzająca w miarę jej poznania, nie tylko pośród nas – mieszkańców miasteczka – lecz także osób postronnych, rosnące zainteresowanie, bowiem w historii Głuszycy koncentrują się jak w soczewce zmienne koleje losów całego Śląska, jak również zaskakujące sploty wydarzeń, które skłaniają do poszukiwania odpowiedzi na pytanie o genezę tej miejscowości. Co wpłynęło na to, że powtarzające się cyklicznie zawieruchy wojenne i związane z nimi zniszczenia i pożogi, nie spowodowały wymarcia osady, która jak feniks z popiołów odradzała się ponownie za każdym razem z nową siłą witalną i rozmachem ? Co leżało u podstaw spontanicznego jej rozwoju w drugiej połowie XIX w., kiedy to przeobraziła się ona z miejscowości o charakterze rolniczo-rzemieślniczym w typowe osiedle przemysłowe z determinującą przewagą żywiołu robotniczego ?

Są to pytania tym bardziej intrygujące, im lepiej uświadamiamy sobie, że Głuszyca leży w  enklawie górskiej, ściślej w rozległej kotlinie, zamkniętej niemal ze wszystkich stron dość stromymi grzbietami.

Dojeżdżając do Głuszycy Górnej szosą z Nowej Rudy rzuca się w oczy  panorama górska sprawiająca wrażenie pustkowia i tylko wynurzające się ponad wierzchołkami bujnego poszycia leśnego kominy fabryczne, wieżyczki i dachy zabudowań wskazują, że zbliżamy się oto do ukrytej w przełęczy osady. Kolejne kilometry drogi odsłaniają coraz to większe, pulsujące życiem, fabryczne miasto. Dziś powiedzielibyśmy – byłe fabryczne miasto, bowiem transformacja ustrojowa po roku 1989 spowodowała upadłość nieomal wszystkich fabryk włókienniczych, a po największym przedsiębiorstwie bawełnianym – ZPB „Piast” w Głuszycy nie ma już prawie śladu.

Największym walorem Głuszycy jest jej górski krajobraz. Północno-zachodnią granicę tworzą Góry Wałbrzyskie z największym szczytem Borową – 854 m i Góry Suche (jedno z pasm Gór Kamiennych) z panoszącym się wszechwładnie Waligórą – 936 m, u podnóża którego rozpostarło się słynące w kraju ze sportów zimowych schronisko Andrzejówka. Granicą północno-wschodnią Głuszycy jest masyw Włodarza – 811 m i Jedlińskiej Kopy – 730 m, oddzielony od głównego grzbietu Gór Sowich, najstarszych w Sudetach i kryjących w sobie liczne niezbadane dotąd tajemnice, Obniżeniem Walimskim. Od wschodu króluje, nad płynącymi leniwie wierzchołkami wzgórz, nęcąca wzrok Wielka Sowa – 1015 m, intrygująca widoczną przy dobrej pogodzie bielejącą na szczycie wieżą widokową. Zamykają dolinę Bystrzycy od południa falujące jak morze Wzgórza Wyrębińskie. Miasto ciągnie się n a długości 4,2 km wzdłuż Bystrzycy, część miejska leży na wysokości 420-490 m. npm.

Gdziekolwiek byśmy nie wznieśli się wyżej od leżącego w kotlinie miasta na wierzchołki wzgórz, rozpościerające się przed oczyma krajobrazy  zapierają dech w piersiach, ściskają  serce, wywołują wzruszenie. Gdzie by nie spojrzeć, jest czym oczy nacieszyć.

Główną rzeką zlewną jest Bystrzyca, przecinająca kotlinę jak cięcie skalpela. Wpadają do niej z obu stron szemrzące potoki:  Kłobia, Potok Marcowy z prawej oraz Otłuczyna, Złota Woda, Rybna z lewej. Skutkiem tego po obfitych opadach Bystrzyca staje się wielka i groźna, przetacza rozszalałe wody z impetem, podmywając skaliste brzegi. Wiele razy w przeszłości dawała się we znaki osadnikom, którzy lekkomyślnie wznosili swe domy i warsztaty zbyt blisko jej nurtu.

Klimat doliny Bystrzycy nie jest zachęcający, bo typowy dla terenów wysokogórskich. Obfituje w częste opady deszczu i chłodne noce. Śnieg w górach zalega cztery do pięciu miesięcy, co stwarza dobre warunki narciarskie, ale oznacza spóźnioną wiosnę. Lato bywa niezbyt gorące, a występujące wahania temperatury pomiędzy dniem i nocą utrudniają uprawę roślin.

Obszar Głuszycy wraz z przyległymi administracyjnie wioskami: Sierpnicą, Kolcami, Głuszycą Górną, Łomnicą, Grzmiącą i Rybnicą Małą wynosi 62 km2, w tym powierzchnia miasta  - 16 km2. Gruntów ornych jest znikoma ilość – 2,5 tys. ha. Przeważają lasy – 52% powierzchni gminy, stanowiące bezcenny skarb, nie do końca doceniany przez władze miasta i mieszkańców.

Można zamieszkać gdzieś dziwnym zrządzeniem losu, osiedlić się czasowo lub na stałe, powodując się przeróżnym splotem wydarzeń i okoliczności. Dla wielu mieszkańców Głuszycy miasto to stało się dziełem przypadku jako rezultat osadnictwa powojennego, bądź też miejsce nęcącej pracy i zarobku w okresie powojennej odbudowy i zagospodarowywania Ziem Zachodnich.

W miarę upływu lat przybysze z różnych stron wrośli w ten grunt i zakorzenili się na dobre, z „ptoków” zmienili się w „krzoki”, w tej urokliwej kotlinie górskiej znaleźli swój „kraj lat dziecinnych, słodki i piękny jak pierwsze kochanie”. Tu jest ich dom, tu jest ich „macierz”, stąd mogą jedynie odlecieć jak bociany odlatują do ciepłych krajów, ale wspomnień z lat dzieciństwa i młodości nie zatrze żaden błysk wielkiego świata, będą tu powracać, jeśli nie ciałem to duchem.

Można zamieszkać z przypadku w mieście u źródeł Bystrzycy, ale nie można tkwiąc tu przez ileś tam lat, nie odczuwać potrzeby zbliżenia intelektualnego do przeszłości tych ziem, do bliższego poznania ich historii, jeśli już nie tej zbyt odległej z czasów dawnych, to przynajmniej tej najnowszej.

Fot. Ania Błaszczyk